Chronological

27 Nac ymffrostia o’r dydd yfory: canys ni wyddost beth a ddigwydd mewn diwrnod. ² Canmoled arall dydi, ac nid dy enau dy hun; estron, ac nid dy wefusau dy hunan. ³ Trom yw y garreg, a phwysfawr yw y tywod: ond digofaint y ffôl sydd drymach na hwy ill dau. ⁴ Creulon yw llid, fel llifddwfr yw digofaint; a phwy a ddichon sefyll o flaen cenfigen? ⁵ Gwell yw cerydd cyhoedd na chariad cuddiedig. ⁶ Ffyddlon yw archollion y caredig: ond cusanau y digasog ydynt dwyllodrus. ⁷ Y dyn llawn a fathra y dil mêl: ond i’r newynog pob peth chwerw sydd felys. ⁸ Gŵr yn ymdaith o’i le ei hun, sydd debyg i aderyn yn cilio o’i nyth. ⁹ Olew ac arogl‐darth a lawenycha y galon; felly y gwna mwynder cyfaill trwy gyngor ffyddlon. ¹⁰ Nac ymado â’th gydymaith dy hun, a chydymaith dy dad; ac na ddos i dŷ dy frawd yn amser dy orthrymder: canys gwell yw cymydog yn agos na brawd ymhell. ¹¹ Bydd ddoeth, fy mab, a llawenycha fy nghalon; fel y gallwyf ateb i’r neb a’m gwaradwyddo. ¹² Y call a wêl y drwg yn dyfod, ac a ymgûdd: ond yr angall a ânt rhagddynt, ac a gosbir. ¹³ Cymer wisg yr hwn a fachnïo dros y dieithr; a chymer wystl ganddo dros y ddieithr. ¹⁴ Y neb a fendithio ei gydymaith â llef uchel y bore pan gyfodo, cyfrifir hyn yn felltith iddo. ¹⁵ Defni parhaus ar ddiwrnod glawog, a gwraig anynad, cyffelyb ydynt. ¹⁶ Y mae yr hwn a’i cuddio hi, megis yn cuddio y gwynt, ac olew ei ddeheulaw, yr hwn a ymddengys. ¹⁷ Haearn a hoga haearn: felly gŵr a hoga wyneb ei gyfaill. ¹⁸ Y neb a gadwo ei ffigysbren, a fwyty o’i ffrwyth ef: a’r neb a wasanaetho ei feistr, a ddaw i anrhydedd. ¹⁹ Megis mewn dwfr y mae wyneb yn ateb i wyneb: felly y mae calon dyn i ddyn. ²⁰ Ni lenwir uffern na distryw: felly ni lenwir llygaid dyn. ²¹ Fel y tawddlestr i’r arian, a’r ffwrnais i’r aur: felly y mae gŵr i’w glod. ²² Er i ti bwyo ffôl mewn morter â phestl ymhlith gwenith, eto nid ymedy ei ffolineb ag ef. ²³ Edrych yn ddyfal ar dy anifeiliaid, a gofala am dy braidd. ²⁴ Canys cyfoeth ni phery byth: ac a bery y goron o genhedlaeth i genhedlaeth? ²⁵ Y gwair a flaendardda, a’r glaswellt a ymddengys, a llysiau y mynyddoedd a gesglir. ²⁶ Yr ŵyn a’th ddillada, ac o’r geifr y cei werth tir. ²⁷ Hefyd ti a gei ddigon o laeth geifr yn fwyd i ti, yn fwyd i’th dylwyth, ac yn gynhaliaeth i’th lancesau.

28 Yr annuwiol a ffy heb neb yn ei erlid: ond y rhai cyfiawn sydd hy megis llew. ² Oherwydd camwedd gwlad, aml fydd ei phenaethiaid: ond lle y byddo gŵr pwyllog synhwyrol, y pery hi yn hir. ³ Gŵr tlawd yn gorthrymu tlodion, sydd debyg i lifddwfr yr hwn ni ad luniaeth. ⁴ Y rhai a ymadawant â’r gyfraith, a ganmolant yr annuwiol: ond y neb a gadwant y gyfraith, a ymladd â hwynt. ⁵ Dynion annuwiol ni ddeallant farn: ond y neb a geisiant yr Arglwydd, a ddeallant bob peth. ⁶ Gwell yw y tlawd a rodio yn ei uniondeb, na’r traws ei ffyrdd, er ei fod yn gyfoethog. ⁷ Y neb a gadwo y gyfraith, sydd fab deallus: ond y neb a fyddo gydymaith i loddestwyr, a gywilyddia ei dad. ⁸ Y neb a chwanego ei gyfoeth trwy usuriaeth ac ocraeth, sydd yn casglu i’r neb a fydd trugarog wrth y tlawd. ⁹ Y neb a dry ei glust ymaith rhag gwrando’r gyfraith, fydd ffiaidd ei weddi hefyd. ¹⁰ Y neb a ddeno y cyfiawn i ffordd ddrwg, a syrth yn ei bydew ei hun: ond y cyfiawn a feddianna ddaioni. ¹¹ Gŵr cyfoethog sydd ddoeth yn ei olwg ei hun: ond y tlawd deallus a’i chwilia ef allan. ¹² Pan fyddo llawen y cyfiawn, y mae anrhydedd mawr: ond pan ddyrchafer yr annuwiolion, y chwilir am ddyn. ¹³ Y neb a guddio ei bechodau, ni lwydda: ond y neb a’u haddefo, ac a’u gadawo, a gaiff drugaredd. ¹⁴ Gwyn ei fyd y dyn a ofno yn wastadol: ond y neb a galedo ei galon, a ddigwydda i ddrwg. ¹⁵ Fel y llew rhuadus, a’r arth wancus, yw llywydd annuwiol i bobl dlodion. ¹⁶ Penadur heb ddeall sydd yn fawr ei drawsedd: ond y neb a gasao gybydd‐dra, a estyn ei ddyddiau. ¹⁷ Dyn a wnelo drawsedd i waed neb, a ffy i’r pwll; nac atalied neb ef. ¹⁸ Y neb a rodio yn uniawn, a waredir: ond y neb a fyddo traws ei ffyrdd, a syrth ar unwaith. ¹⁹ Y neb a lafurio ei dir, a ddigonir o fara: ond y neb a ganlyno oferwyr, a gaiff ddigon o dlodi. ²⁰ Gŵr ffyddlon a fydd aml ei fendithion: ond y neb a brysuro i fod yn gyfoethog, ni bydd digerydd. ²¹ Nid da derbyn wyneb: canys y cyfryw ŵr am damaid o fara a wna gam. ²² Gŵr drwg ei lygad a brysura i ymgyfoethogi: ond bychan y gŵyr efe y daw tlodi arno. ²³ Y neb a geryddo ddyn, a gaiff yn y diwedd fwy o ffafr na’r neb a draetho weniaith â’i dafod. ²⁴ Y neb a ysbeilio ei dad neu ei fam, ac a ddywed, Nid yw hyn gamwedd, sydd gymar i ddinistriwr. ²⁵ Gŵr uchel ei feddwl a ennyn gynnen: ond y neb a ymddiriedo yn yr Arglwydd, a wneir yn fras. ²⁶ Y neb a ymddiriedo yn ei galon ei hun, sydd ffôl: ond y neb a rodio yn bwyllog, a achubir. ²⁷ Y neb a roddo i’r tlawd, ni bydd angen arno: ond y neb a guddio ei lygaid, a gaiff lawer o felltithion. ²⁸ Pan ddyrchafer yr annuwiol, dynion a ymguddia: ond wedi darfod amdanynt, yr amlheir y cyfiawn.

29 Gwr a gerydder yn fynych ac a galeda ei war, a ddryllir yn ddisymwth, fel na byddo meddyginiaeth. ² Pan amlhaer y cyfiawn, y bobl a lawenychant: ond pan fyddo yr annuwiol yn llywodraethu, y bobl a ocheneidia. ³ Gŵr a garo ddoethineb a lawenycha ei dad: ond y neb a fyddo gyfaill i buteiniaid, a ddifa ei dda. ⁴ Brenin trwy farn a gadarnha y wlad: ond y neb a garo anrhegion, a’i dinistria hi. ⁵ Y gŵr a ddywedo weniaith wrth ei gymydog, sydd yn taenu rhwyd i’w draed ef. ⁶ Yng nghamwedd dyn drwg y mae magl: ond y cyfiawn a gân ac a fydd lawen. ⁷ Y cyfiawn a ystyria fater y tlodion: ond yr annuwiol ni ofala am ei wybod. ⁸ Dynion gwatwarus a faglant ddinas: ond y doethion a droant ymaith ddigofaint. ⁹ Os gŵr doeth a ymryson â dyn ffôl, pa un bynnag a wnêl ai digio ai chwerthin, eto ni bydd llonyddwch. ¹⁰ Gwŷr gwaedlyd a gasânt yr uniawn: ond yr uniawn a gais ei enaid ef. ¹¹ Y ffôl a dywallt ei holl feddwl: ond gŵr doeth a’i hatal hyd yn ôl. ¹² Os llywydd a wrendy ar gelwydd, ei holl weision fyddant annuwiol. ¹³ Y tlawd a’r twyllodrus a gydgyfarfyddant; a’r Arglwydd a lewyrcha eu llygaid hwy ill dau. ¹⁴ Y brenin a farno y tlodion yn ffyddlon, ei orsedd a sicrheir byth. ¹⁵ Y wialen a cherydd a rydd ddoethineb: ond mab a gaffo ei rwysg ei hun, a gywilyddia ei fam. ¹⁶ Pan amlhao y rhai annuwiol, yr amlha camwedd: ond y rhai cyfiawn a welant eu cwymp hwy. ¹⁷ Cerydda dy fab, ac efe a bair i ti lonyddwch; ac a bair hyfrydwch i’th enaid. ¹⁸ Lle ni byddo gweledigaeth, methu a wna y bobl: ond y neb a gadwo y gyfraith, gwyn ei fyd ef. ¹⁹ Ni chymer gwas addysg ar eiriau: canys er ei fod yn deall, eto nid etyb. ²⁰ A weli di ddyn prysur yn ei eiriau? gwell yw y gobaith am y ffôl nag amdano ef. ²¹ Y neb a ddygo ei was i fyny yn foethus o’i febyd, o’r diwedd efe a fydd fel mab iddo. ²² Gŵr dicllon a ennyn gynnen; a’r llidiog sydd aml ei gamwedd. ²³ Balchder dyn a’i gostwng ef: ond y gostyngedig o ysbryd a gynnal anrhydedd. ²⁴ Y neb a fo cyfrannog â lleidr, a gasâ ei enaid ei hun: efe a wrendy ar felltith, ac nis mynega. ²⁵ Ofn dyn sydd yn dwyn magl: ond y neb a ymddiriedo yn yr Arglwydd a ddyrchefir. ²⁶ Llawer a ymgeisiant ag wyneb y llywydd: ond oddi wrth yr Arglwydd y mae barn pob dyn. ²⁷ Ffiaidd gan y cyfiawn ŵr anghyfiawn: a ffiaidd gan yr annuwiol ŵr uniawn ei ffordd.