Chronological

16 Paratoad y galon mewn dyn, ac ymadrodd y tafod, oddi wrth yr Arglwydd y mae. ² Holl ffyrdd dyn ydynt lân yn ei olwg ei hun: ond yr Arglwydd a bwysa yr ysbrydion. ³ Treigla dy weithredoedd ar yr Arglwydd, a’th feddyliau a safant. ⁴ Yr Arglwydd a wnaeth bob peth er ei fwyn ei hun: a’r annuwiol hefyd erbyn y dydd drwg. ⁵ Ffiaidd gan yr Arglwydd bob dyn uchel galon: er maint fyddo ei gymorth, ni bydd dieuog. ⁶ Trwy drugaredd a gwirionedd y dileir pechod: a thrwy ofn yr Arglwydd y mae ymado oddi wrth ddrwg. ⁷ Pan fyddo ffyrdd gŵr yn rhyngu bodd i’r Arglwydd, efe a bair i’w elynion fod yn heddychol ag ef. ⁸ Gwell yw ychydig trwy gyfiawnder, na chnwd mawr trwy gam. ⁹ Calon dyn a ddychymyg ei ffordd: ond yr Arglwydd a gyfarwydda ei gerddediad ef. ¹⁰ Ymadrodd Duw sydd yng ngwefusau y brenin: ni ŵyra ei enau ef mewn barn. ¹¹ Pwys a chloriannau cywir, yr Arglwydd a’u piau: ei waith ef yw holl gerrig y god. ¹² Ffiaidd yw i frenhinoedd wneuthur annuwioldeb: canys trwy gyfiawnder y cadarnheir yr orsedd. ¹³ Gwefusau cyfiawn sydd gymeradwy gan frenhinoedd; a’r brenin a gâr a draetho yr uniawn. ¹⁴ Digofaint y brenin sydd megis cennad angau; ond gŵr doeth a’i gostega. ¹⁵ Yn siriol wynepryd y brenin y mae bywyd: a’i ewyllys da ef sydd megis cwmwl glaw diweddar. ¹⁶ Cael doethineb, O mor well yw nag aur coeth! a chael deall, mwy dymunol yw nag arian. ¹⁷ Sarn y cyfiawn yw dychwelyd oddi wrth ddrwg: y neb a gadwo ei ffordd, a geidw ei enaid. ¹⁸ Balchder sydd yn myned o flaen dinistr: ac uchder ysbryd o flaen cwymp. ¹⁹ Gwell yw bod yn ostyngedig gyda’r gostyngedig, na rhannu yr ysbail gyda’r beilchion. ²⁰ A drino fater yn ddoeth, a gaiff ddaioni: a’r neb a ymddiriedo yn yr Arglwydd, O gwyn ei fyd hwnnw! ²¹ Y doeth ei galon a elwir yn ddeallus; a melyster y gwefusau a chwanega ddysgeidiaeth. ²² Ffynnon y bywyd yw deall i’w pherchennog: ond addysg ffyliaid yw ffolineb. ²³ Calon y doeth a reola ei enau ef yn synhwyrol, ac a chwanega addysg i’w wefusau. ²⁴ Geiriau teg ydynt megis dil mêl, yn felys i’r enaid, ac yn iachus i’r esgyrn. ²⁵ Mae ffordd a dybir ei bod yn uniawn yng ngolwg dyn: ond ei diwedd yw ffyrdd marwolaeth. ²⁶ Y neb a lafurio, a lafuria iddo ei hun: canys ei enau a’i gofyn ganddo. ²⁷ Dyn i’r fall sydd yn cloddio drwg: ac ar ei wefusau yr erys fel tân poeth. ²⁸ Dyn cyndyn a bair ymryson: a’r hustyngwr a neilltua dywysogion. ²⁹ Gŵr traws a huda ei gymydog, ac a’i tywys i’r ffordd nid yw dda. ³⁰ Efe a gae ei lygaid i ddychymyg trawsedd; gan symud ei wefusau y dwg efe ddrwg i ben. ³¹ Coron anrhydeddus yw penllwydni, os bydd mewn ffordd cyfiawnder. ³² Gwell yw y diog i ddigofaint na’r cadarn; a’r neb a reola ei ysbryd ei hun, na’r hwn a enillo ddinas. ³³ Y coelbren a fwrir i’r arffed: ond oddi wrth yr Arglwydd y mae ei holl lywodraethiad ef.

17 Gwell yw tamaid sych a llonyddwch gydag ef, na thŷ yn llawn o aberthau gydag ymryson. ² Gwas synhwyrol a feistrola ar fab gwaradwyddus; ac a gaiff ran o’r etifeddiaeth ymhlith y brodyr. ³ Y tawddlestr sydd i’r arian, a’r ffwrn i’r aur: ond yr hwn a brawf y calonnau yw yr Arglwydd. ⁴ Y drygionus a wrendy ar wefus anwir: a’r celwyddog a rydd glust i dafod drwg. ⁵ Y neb a watwaro y tlawd, sydd yr gwaradwyddo ei Wneuthurwr ef: a’r neb a ymddigrifo mewn cystudd, ni bydd dieuog. ⁶ Coron yr hynafgwyr yw eu hwyrion: ac anrhydedd y plant yw eu tadau. ⁷ Anweddaidd yw i ffôl ymadrodd rhagorol; mwy o lawer i bendefig wefusau celwyddog. ⁸ Maen gwerthfawr yw anrheg yng ngolwg ei pherchennog: pa le bynnag y tro, hi a ffynna. ⁹ Y neb a guddia bechod, sydd yn ceisio cariad: ond y neb a adnewydda fai, sydd yn neilltuo tywysogion. ¹⁰ Un sen a ofna y call yn fwy na phe baeddid y ffôl ganwaith. ¹¹ Y dyn drwg sydd â’i fryd ar derfysg yn unig: a chennad greulon a anfonir yn ei erbyn ef. ¹² Gwell i ŵr gyfarfod ag arthes wedi colli ei chenawon, nag â’r ffôl yn ei ffolineb. ¹³ Y neb a dalo ddrwg dros dda, nid ymedy drwg â’i dŷ ef. ¹⁴ Pen y gynnen sydd megis ped agorid argae: am hynny gad ymaith ymryson cyn ymyrryd arni. ¹⁵ Y neb a gyfiawnhao y drygionus, ac a gondemnio y gwirion; ffiaidd gan yr Arglwydd ydynt ill dau. ¹⁶ Paham y bydd gwerth yn llaw y ffôl i berchenogi doethineb, ac yntau heb galon ganddo? ¹⁷ Cydymaith a gâr bob amser: a brawd a anwyd erbyn caledi. ¹⁸ Dyn heb bwyll a dery ei law, ac a fachnïa o flaen ei gyfaill. ¹⁹ Y neb sydd hoff ganddo ymsennu, sydd hoff ganddo bechod; a’r hwn sydd yn gwneuthur ei ddrws yn uchel, sydd yn ceisio niwed. ²⁰ Y cyndyn ei galon ni chaiff ddaioni: a’r hwn sydd drofaus yn ei dafod, a syrth i ddrwg. ²¹ Y neb a genhedlo un ffôl, a ennill iddo ei hun dristwch: ac ni bydd lawen tad yr ynfyd. ²² Calon lawen a wna les fel meddyginiaeth: ond meddwl trwm a sych yr esgyrn. ²³ Yr annuwiol a dderbyn rodd o’r fynwes, i gamdroi llwybrau barn. ²⁴ Doethineb sydd yn wyneb y deallgar: ond llygaid y ffyliaid sydd yng nghyrrau y byd. ²⁵ Mab ffôl a bair ddicllonedd i’w dad, a chwerwder i’w fam. ²⁶ Hefyd nid da cosbi y cyfiawn, na tharo penaethiaid, pan fyddant ar yr iawn. ²⁷ Gŵr synhwyrol a atal ei ymadroddion: a gŵr pwyllog sydd ymarhous ei ysbryd. ²⁸ Y ffôl, tra tawo, a gyfrifir yn ddoeth; a’r neb a gaeo ei wefusau, yn ddeallus.

18 Y Neilltuol a gais wrth ei ddeisyfiad ei hun, ac a ymyrra â phob peth. ² Y ffôl nid hoff ganddo ddeall; ond bod i’w galon ei datguddio ei hun. ³ Wrth ddyfodiad y drygionus y daw diystyrwch, a chyda gogan, gwaradwydd. ⁴ Geiriau yng ngenau gŵr sydd fel dyfroedd dyfnion; a ffynnon doethineb sydd megis afon yn llifo. ⁵ Nid da derbyn wyneb yr annuwiol, i ddymchwelyd y cyfiawn mewn barn. ⁶ Gwefusau y ffôl a ânt i mewn i gynnen, a’i enau a eilw am ddyrnodiau. ⁷ Genau y ffôl yw ei ddinistr, a’i wefusau sydd fagl i’w enaid. ⁸ Geiriau yr hustyngwr sydd megis archollion, ac a ddisgynnant i gilfachau y bol. ⁹ Y neb a fyddo diog yn ei waith, sydd frawd i’r treulgar. ¹⁰ Tŵr cadarn yw enw yr Arglwydd: ato y rhed y cyfiawn, ac y mae yn ddiogel. ¹¹ Cyfoeth y cyfoethog sydd iddo yn ddinas gadarn, ac yn fur uchel, yn ei dyb ei hun. ¹² Cyn dinistr y balchïa calon gŵr; a chyn anrhydedd y bydd gostyngeiddrwydd. ¹³ Y neb a atebo beth cyn ei glywed, ffolineb a chywilydd fydd iddo. ¹⁴ Ysbryd gŵr a gynnal ei glefyd ef: ond ysbryd cystuddiedig pwy a’i cyfyd? ¹⁵ Calon y pwyllog a berchenoga wybodaeth; a chlust y doethion a gais wybodaeth. ¹⁶ Rhodd dyn a ehanga arno, ac a’i dwg ef gerbron penaethiaid. ¹⁷ Y cyntaf yn ei hawl a dybir ei fod yn gyfiawn: ond ei gymydog a ddaw ac a’i chwilia ef. ¹⁸ Y coelbren a wna i gynhennau beidio, ac a athrywyn rhwng cedyrn. ¹⁹ Anos yw ennill ewyllys da brawd pan ddigier, na dinas gadarn: a’u hymryson sydd megis trosol castell. ²⁰ A ffrwyth genau gŵr y diwellir ei fol; ac o ffrwyth y gwefusau y digonir ef. ²¹ Angau a bywyd sydd ym meddiant y tafod: a’r rhai a’i hoffant ef a fwytânt ei ffrwyth ef. ²² Y neb sydd yn cael gwraig, sydd yn cael peth daionus, ac yn cael ffafr gan yr Arglwydd. ²³ Y tlawd a ymbil; a’r cyfoethog a etyb yn erwin. ²⁴ Y neb y mae iddo gyfeillion, cadwed gariad: ac y mae cyfaill a lŷn wrthyt yn well na brawd.