Chronological

22 Mwy dymunol yw enw da na chyfoeth lawer; a gwell yw ffafr dda nag arian, ac nag aur. ² Y tlawd a’r cyfoethog a gydgyfarfyddant: yr Arglwydd yw gwneuthurwr y rhai hyn oll. ³ Y call a genfydd y drwg, ac a ymgûdd: ond y ffyliaid a ânt rhagddynt, ac a gosbir. ⁴ Gwobr gostyngeiddrwydd ac ofn yr Arglwydd, yw cyfoeth, ac anrhydedd, a bywyd. ⁵ Drain a maglau sydd yn ffordd y cyndyn: y neb a gadwo ei enaid, a fydd bell oddi wrthynt hwy. ⁶ Hyfforddia blentyn ym mhen ei ffordd; a phan heneiddio nid ymedy â hi. ⁷ Y cyfoethog a arglwyddiaetha ar y tlawd; a gwas fydd yr hwn a gaffo fenthyg i’r gŵr a roddo fenthyg. ⁸ Y neb a heuo anwiredd a fed flinder; a gwialen ei ddigofaint ef a balla. ⁹ Yr hael ei lygad a fendithir: canys efe a rydd o’i fara i’r tlawd. ¹⁰ Bwrw allan y gwatwarwr, a’r gynnen a â allan; ie, yr ymryson a’r gwarth a dderfydd. ¹¹ Y neb a garo lendid calon, am ras ei wefusau a gaiff y brenin yn garedig iddo. ¹² Llygaid yr Arglwydd a gadwant wybodaeth; ac efe a ddinistria eiriau y troseddwr. ¹³ Medd y diog, Y mae llew allan; fo’m lleddir yng nghanol yr heolydd. ¹⁴ Ffos ddofn yw genau gwragedd dieithr: y neb y byddo yr Arglwydd yn ddig wrtho, a syrth yno. ¹⁵ Ffolineb sydd yn rhwym yng nghalon plentyn; ond gwialen cerydd a’i gyr ymhell oddi wrtho. ¹⁶ Y neb a orthrymo y tlawd er ychwanegu ei gyfoeth, a’r neb a roddo i’r cyfoethog, a ddaw i dlodi yn ddiamau. ¹⁷ Gogwydda dy glust, a gwrando eiriau y doethion, a gosod dy galon ar fy ngwybodaeth. ¹⁸ Canys peth peraidd yw os cedwi hwynt yn dy galon; cymhwysir hwynt hefyd yn dy wefusau. ¹⁹ Fel y byddo dy obaith yn yr Arglwydd, yr hysbysais i ti heddiw, ie, i ti. ²⁰ Oni ysgrifennais i ti eiriau ardderchog o gyngor a gwybodaeth, ²¹ I beri i ti adnabod sicrwydd geiriau gwirionedd, fel y gallit ateb geiriau y gwirionedd i’r neb a anfonant atat? ²² Nac ysbeilia mo’r tlawd, oherwydd ei fod yn dlawd: ac na orthryma y cystuddiol yn y porth. ²³ Canys yr Arglwydd a ddadlau eu dadl hwynt, ac a orthryma enaid y neb a’u gorthrymo hwynt. ²⁴ Na fydd gydymaith i’r dicllon; ac na chydgerdda â gŵr llidiog: ²⁵ Rhag i ti ddysgu ei lwybrau ef, a chael magl i’th enaid. ²⁶ Na fydd un o’r rhai a roddant eu dwylo, o’r rhai a fachnïant am ddyled. ²⁷ Oni bydd gennyt i dalu, paham y cymerai efe dy wely oddi tanat? ²⁸ Na symud mo’r hen derfyn, yr hwn a osododd dy dadau. ²⁹ A welaist ti ŵr diesgeulus yn ei orchwyl? efe a saif gerbron brenhinoedd, ac ni saif gerbron rhai iselradd.

23 Pan eisteddych i fwyta gyda thywysog, ystyria yn ddyfal beth sydd ger dy fron: ² A gosod gyllell ar dy geg, os byddi ddyn blysig. ³ Na ddeisyf ei ddanteithion ef: canys bwyd twyllodrus ydyw. ⁴ Nac ymflina i ymgyfoethogi: dod heibio dy synnwyr dy hun. ⁵ A beri di i’th lygaid ehedeg ar y peth nid yw? canys golud yn ddiau a gymer adenydd, ac a eheda ymaith megis eryr tua’r wybr. ⁶ Na fwyta fwyd y drwg ei lygad; ac na chwennych mo’i ddanteithion ef. ⁷ Canys fel y meddylia yn ei galon, felly efe a ddywed wrthyt, Bwyta ac yf; a’i galon heb fod gyda thi. ⁸ Y tamaid a fwyteaist a fwri i fyny, a’th eiriau melys a golli. ⁹ Na lefara lle y clywo y ffôl: canys efe a ddiystyra ddoethineb dy eiriau. ¹⁰ Na symud mo’r hen derfyn; ac na ddos i feysydd yr amddifaid: ¹¹ Canys eu gwaredwr hwynt sydd nerthol; ac a amddiffyn eu cweryl hwynt yn dy erbyn di. ¹² Gosod dy galon ar addysg, a’th glustiau ar eiriau gwybodaeth. ¹³ Na thyn gerydd oddi wrth dy blentyn: os curi ef â gwialen, ni bydd efe farw. ¹⁴ Cur ef â gwialen, a thi a achubi ei enaid rhag uffern. ¹⁵ Fy mab, os dy galon di fydd doeth, fy nghalon innau a lawenycha; ¹⁶ Ie, fy arennau a grychneidiant, pan draetho dy wefusau di gyfiawnder. ¹⁷ Na wynfyded dy galon wrth bechaduriaid: ond aros yn ofn yr Arglwydd yn hyd y dydd. ¹⁸ Canys yn ddiau y mae gwobr; ac ni phalla dy ddisgwyliad. ¹⁹ Erglyw, fy mab, a bydd ddoeth; a chyfarwydda dy galon yn y ffordd. ²⁰ Na fydd ymysg y rhai sydd yn meddwi ar win; ymysg y rhai glythion ar gig. ²¹ Canys y meddw a’r glwth a ddaw i dlodi: a chysgu a bair fyned mewn gwisg garpiog. ²² Gwrando ar dy dad a’th genhedlodd: ac na ddiystyra dy fam pan heneiddio. ²³ Prŷn y gwir, ac na werth; felly doethineb, ac addysg, a deall. ²⁴ Tad y cyfiawn a orfoledda yn fawr; a’r neb a genhedlo fab doeth, a lawenha o’i blegid. ²⁵ Dy dad a’th fam a lawenycha; a’r hon a’th ymddûg a orfoledda. ²⁶ Fy mab, moes i mi dy galon; dalied dy lygaid ar fy ffyrdd i. ²⁷ Canys ffos ddofn yw putain: a phydew cyfyng yw y ddieithr. ²⁸ Ie, hi a gynllwyn fel gwilliad; ac a chwanega bechaduriaid ymysg dynion. ²⁹ I bwy y mae gwae? i bwy y mae ochain? i bwy y mae cynnen? i bwy y mae dadwrdd? ac i bwy y mae gwelïau heb achos? i bwy y mae llygaid cochion? ³⁰ I’r neb sydd yn aros wrth y gwin: i’r neb sydd yn myned i ymofyn am win cymysgedig. ³¹ Nac edrych ar y gwin pan fyddo goch, pan ddangoso ei liw yn y cwpan, pan ymgynhyrfo yn iawn. ³² Yn y diwedd efe a frath fel sarff, ac a biga fel neidr. ³³ Dy lygaid a edrychant ar wragedd dieithr, a’th galon a draetha drawsedd. ³⁴ Ti a fyddi megis un yn cysgu yng nghanol y môr, ac fel un yn cysgu ym mhen yr hwylbren. ³⁵ Curent fi, meddi, ac ni chlafychais; dulient fi, ac nis gwybûm: pan ddeffrowyf, mi a af rhagof; mi a’i ceisiaf drachefn.

24 Na chenfigenna wrth wŷr annuwiol; ac na chwennych fod gyda hwynt: ² Canys eu calon a fyfyria anrhaith, a’u gwefusau a draetha flinder. ³ Trwy ddoethineb yr adeiledir tŷ, a thrwy ddeall y sicrheir ef: ⁴ A thrwy wybodaeth y llenwir y celloedd o bob golud gwerthfawr a hyfryd. ⁵ Gŵr doeth sydd nerthol; a gŵr pwyllog a chwanega ei nerth. ⁶ Canys trwy gyngor doeth y gwnei dy ryfel: a thrwy lawer o gynghorwyr y bydd diogelwch. ⁷ Rhy uchel yw doethineb i ffôl; ni egyr efe ei enau yn y porth. ⁸ Y neb a fwriada ddrygau, a elwir yn ysgeler. ⁹ Bwriad y ffôl sydd bechod; a ffiaidd gan ddynion y gwatwarus. ¹⁰ Os llwfrhei mewn amser cyfyngder, bychan yw dy nerth. ¹¹ Gwared y rhai a lusgir i angau: a ymadawit â’r neb sydd barod i’w lladd? ¹² Os dywedi, Wele, ni wyddom ni hyn: onid yw pwyswr y calonnau yn deall? a’r hwn sydd yn cadw dy enaid, oni ŵyr efe? ac oni thâl efe i bob un yn ôl ei weithred? ¹³ Fy mab, bwyta fêl, canys da yw; a’r dil mêl, canys melys yw i’th enau. ¹⁴ Felly y bydd gwybodaeth doethineb i’th enaid: os cei di hi, yn ddiau fe fydd gwobr, a’th obaith ni phalla. ¹⁵ Na chynllwyn di, O annuwiol, wrth drigfa y cyfiawn; na anrheithia ei orffwysfa ef. ¹⁶ Canys seithwaith y syrth y cyfiawn, ac efe a gyfyd drachefn: ond yr annuwiolion a syrthiant mewn drygioni. ¹⁷ Pan syrthio dy elyn, na lawenycha: a phan dramgwyddo, na orfoledded dy galon: ¹⁸ Rhag i’r Arglwydd weled, a bod hynny yn ddrwg yn ei olwg ef, ac iddo droi ei ddig oddi wrtho ef atat ti. ¹⁹ Nac ymddigia oherwydd y drwgweithredwyr; na chenfigenna wrth yr annuwiolion: ²⁰ Canys ni bydd gwobr i’r drygionus: cannwyll yr annuwiolion a ddiffoddir. ²¹ Fy mab, ofna yr Arglwydd a’r brenin, ac nac ymyrr â’r rhai anwastad: ²² Canys yn ddisymwth y cyfyd eu distryw hwy: a phwy a ŵyr eu dinistr hwy ill dau?

²³ Dyma hefyd bethau doethion. Nid da derbyn wyneb mewn barn. ²⁴ Y neb a ddywedo wrth yr annuwiol, Cyfiawn wyt; y bobl a’i melltithiant ef, cenhedloedd a’i ffieiddiant ef: ²⁵ Ond i’r neb a’i ceryddo, y bydd hyfrydwch; a bendith dda a ddigwydd iddynt. ²⁶ Pawb a gusana wefusau y neb a atebo eiriau uniawn. ²⁷ Darpara dy orchwyl oddi allan, a dosbartha ef i ti yn y maes: ac wedi hynny adeilada dy dŷ. ²⁸ Na fydd dyst heb achos yn erbyn dy gymydog: ac na huda â’th wefusau. ²⁹ Na ddywed, Mi a wnaf iddo ef fel y gwnaeth yntau i minnau; mi a dalaf i’r gŵr yn ôl ei weithred. ³⁰ Mi a euthum heibio i faes y dyn diog, a heibio i winllan yr angall; ³¹ Ac wele, codasai drain ar hyd-ddo oll; danadl a guddiasai ei wyneb ef; a’i fagwyr gerrig a syrthiasai i lawr. ³² Gwelais hyn, a mi a ystyriais yn ddwys; edrychais arno, a chymerais addysg. ³³ Ychydig gysgu, ychydig hepian, ychydig wasgu dwylo i gysgu: ³⁴ Felly y daw dy dlodi megis ymdeithydd, a’th angen fel gŵr arfog.