Beginning

Ang Pagtuon ni Daniel kag sang iya mga Abyan sa Babilonia

1 Sang ikatatlo nga tuig sang paghari ni Jehoyakim sa Juda, ginsalakay ni Haring Nebucadnezar sang Babilonia kag sang iya mga soldado ang Jerusalem. ² Ginbihag niya si Haring Jehoyakim suno sa kabubut-on sang Ginoo. Ginpanguha man niya ang iban nga mga butang sa templo sang Dios kag gindala sa Babilonia.^[a] Dayon ginbutang niya ini sa talaguan sang manggad didto sa templo sang iya dios.

³ Karon, nagsugo si Nebucadnezar kay Ashpenaz nga pangulo sang iya mga opisyal nga magpili sang pila ka pamatan-on halin sa mga bihag nga Israelinhon, nga naghalin sa harianon kag dungganon nga mga pamilya. ⁴ Ini sila kinahanglan gid nga mga guwapo, maayo sing lawas, maalam, maabtik kag madali lang tudluan, agod bagay sila nga mag-alagad sa hari. Ginsugo man niya si Ashpenaz nga tudluan sila sang lingguahe kag balasahon sang taga-Babilonia.^{[b] 5} Nagsugo pa gid ang hari nga hatagan sila kada adlaw sang iya mismo pagkaon kag ilimnon. Pagkatapos sang tatlo ka tuig, magaalagad na sila sa iya.

⁶ Upod sa mga ginpili nga halin sa tribo ni Juda amo sila ni Daniel, Hanania, Mishael, kag Azaria. ⁷ Gin-ilisan ni Ashpenaz ang ila mga ngalan. Si Daniel amo na si Belteshazar, si Hanania amo na si Shadrac, si Mishael amo na si Meshac, kag si Azaria amo na si Abednego.

⁸ Pero nagdesisyon si Daniel nga indi siya magkaon sang pagkaon sang hari ukon mag-inom sang iya ilimnon, agod indi siya mahigkuan.^[c] Gani nagpangabay siya kay Ashpenaz nga kon mahimo indi lang siya paghatagan sinang makapahigko sa iya. ⁹ Ginbuot sang Dios nga magmaayo si Ashpenaz kay Daniel kag magsugot sa iya pangabay. ¹⁰ Pero nagsiling si Ashpenaz sa iya, “Nahadlok ako sa hari. Siya ang nagsiling kon ano ang ipakaon kag ipainom sa inyo, kag kon makita niya nga indi maayo ang inyo lawas kon ikomparar sa iban nga mga pamatan-on basi ipapatay niya ako.”

¹¹ Nagsiling dayon si Daniel sa guwardya nga ginbutang ni Ashpenaz nga mag-atipan sa iya kag sa ila ni Hanania, Mishael, kag Azaria, ¹² “Abi, testingi kami nga pakan-on lang sang utan kag paimnon lang sang tubig sa sulod sang napulo ka adlaw, ¹³ kag ipaanggid dayon kami sa iban nga mga pamatan-on nga nagakaon sang pagkaon sang hari. Kon ano ang imo makita nga resulta, bahala ka na kon ano ang gusto mo nga himuon sa amon.” ¹⁴ Gani nagsugot siya kag gintestingan sila sa sulod sang napulo ka adlaw.

¹⁵ Pagkatapos sang napulo ka adlaw, nakita nga mas maayo pa ang ila lawas kon ikomparar sa mga pamatan-on nga nagakaon sang pagkaon sang hari. ¹⁶ Gani ginpadayon na lang sang guwardya ang pagpakaon sa ila sang utan sa baylo sang pagkaon kag ilimnon sang hari.

¹⁷ Ginhatagan sang Dios ining apat ka pamatan-on sang kaalam labi na gid sa nagkalain-lain nga mga balasahon kag mga pagtulun-an. Wala labot sini, ginhatagan niya si Daniel sang kaalam sa pagsaysay sang mga palanan-awon kag mga damgo.

¹⁸ Pagkatapos sang tatlo ka tuig nga pagtudlo sa ila suno sa ginsiling ni Haring Nebucadnezar, gindala sila ni Ashpenaz sa iya. ¹⁹ Nagpakighambal ang hari sa ila, kag nakita sang hari nga sa tanan sa ila nga mga pamatan-on wala sing may makapareho sa ila ni Daniel, Hanania, Mishael, kag Azaria. Gani sila ang ginpili nga mag-alagad sa iya. ²⁰ Sa tanan nga ginpamangkot sang hari sa ila, nakita niya nga ang ila kaalam napulo ka pilo sang sa kaalam sang mga madyikero ukon babaylan sa bug-os niya nga ginharian. ²¹ Nagpadayon sa pag-alagad si Daniel kay Nebucadnezar hasta sa nahauna nga tuig sang paghari ni Cyrus.^[d]

Ang Damgo ni Nebucadnezar

2 Sang ikaduha nga tuig sang paghari ni Nebucadnezar, kapila siya nagdamgo. Nakapalibog gid sa iya ang iya mga damgo gani indi siya makatulog. ² Ginpatawag niya ang iya mga madyikero, babaylan, sorhano, kag mga manugpakot,^[e] agod ipasaysay ang iya mga damgo. ³ Pag-abot nila nagsiling ang hari sa ila, “Nagdamgo ako kag nakapalibog gid ini sa akon, gani ginpatawag ko kamo kay gusto ko mahibaluan kon ano ang kahulugan sang sadto nga damgo.”

⁴ Nagsabat ang mga manugpakot sa hari sa lingguahe nga Aramico,^[f] “Kabay pa nga magkabuhi ka sing malawig, Mahal nga Hari. Sugiri kami nga imo mga alagad sang imo damgo, kag isaysay namon sa imo ang kahulugan.”

⁵ Pero nagsiling siya sa ila, “Amo ini ang akon desisyon: Kon indi ninyo mapakot kon ano ang akon damgo kag ang kahulugan sini, ipahiwa-hiwa ko ang inyo mga lawas kag ipaguba ang inyo mga balay. ⁶ Pero kon mapakot gani ninyo ang akon damgo kag masaysay ang kahulugan sini, regaluhan ko kamo kag hatagan sang dako nga kadungganan. Sige, pakta na ninyo kag isaysay dayon ang kahulugan.”

⁷ Nagsabat liwat sila sa hari, “Mahal nga Hari, sugiri na lang kami sang imo damgo kay isaysay namon sa imo ang kahulugan.” ⁸ Nagsiling ang hari, “Nakahibalo ako nga ginapadugay-dugay lang ninyo ang oras kay nakahibalo kamo nga tumanon ko gid ang akon ginsiling sa inyo, ⁹ nga kon indi gani ninyo mapakot kag masaysay ang akon damgo silutan ko gid kamo sadtong akon ginsiling. Nagsugtanay kamo nga magbutig sa akon kay nagapinsar kamo nga magbag-o pa ang situasyon. Pakta na ninyo kon ano ang akon damgo agod mapati ako nga makahibalo gid kamo magsaysay sang kahulugan sini.”

¹⁰ Nagsabat sila sa hari, “Wala gid sing tawo sa bug-os nga kalibutan nga makahimo sinang imo ginapangayo. Kag wala man sing hari, bisan ano pa siya ka gamhanan, nga nagasugo sa mga madyikero, babaylan, ukon manugpakot sa paghimo sang pareho sina. ¹¹ Kabudlay gid sang imo ginapangayo, Mahal nga Hari. Ang mga dios lang gid ang makahimo sina, pero wala man sila nagapuyo upod sa mga tawo.”

¹² Tungod sa ila ginsabat, puwerte gid ang kaakig sang hari. Kag nagmando siya nga pamatyon ang tanan nga maalamon^[g] nga mga tawo sa Babilonia. ¹³ Sang ginpaguwa ang sugo nga ang mga maalamon pamatyon, ginpangita si Daniel kag ang iya mga kaupod agod patyon man.

^14-15 Karon, nagpalapit si Daniel kay Arioc nga kapitan sang mga guwardya sang hari. Ining si Arioc amo ang ginsugo sang hari sa pagpatay sa maalamon nga mga tawo sang Babilonia. Mahinalungon nga nagpamangkot si Daniel sa iya kon ano ang kabangdanan sining mabug-at nga mando sang hari. Gani ginsugiran siya ni Arioc sang natabo.

¹⁶ Pagkabati sadto ni Daniel, nagkadto siya sa hari kag nagpangabay nga hatagan siya sang tion agod masaysay niya ang kahulugan sang damgo sini. ¹⁷ Nagsugot ang hari, gani nagpauli dayon si Daniel kag ginsugiran niya ang iya mga kaupdanan nga sila ni Hanania, Mishael, kag Azaria parte sa natabo. ¹⁸ Ginsilingan sila ni Daniel nga magpangamuyo agod kaluoyan sila sang Dios sang langit^[h] nga mahibaluan nila ang kahulugan sang damgo sang hari, agod indi sila pagpatyon upod sang iban pa nga maalamon nga mga tawo sa Babilonia.

¹⁹ Sadto nga gab-i, ginpahayag sang Dios kay Daniel ang damgo sang hari kag ang kahulugan sini paagi sa palanan-awon. Gindayaw dayon ni Daniel ang Dios sang langit. ²⁰ Nagsiling siya,

Ginsaysay ni Daniel ang Kahulugan sang Damgo sang Hari

²⁴ Dayon nagbalik si Daniel kay Arioc nga amo ang gintugyanan sang hari sa pagpatay sa maalamon nga mga tawo sa Babilonia. Nagsiling si Daniel sa iya, “Indi anay pagpatya ang maalamon nga mga tawo, kundi updi anay ako sa hari kay isaysay ko sa iya ang kahulugan sang iya damgo.”

²⁵ Gani dali-dali nga gindala ni Arioc si Daniel sa hari. Nagsiling si Arioc, “Mahal nga Hari, may nakita ako nga bihag nga halin sa Juda nga makasaysay kon ano ang kahulugan sang imo damgo.” ²⁶ Ginpamangkot sang hari si Daniel nga ginatawag man nga Belteshazar, “Masugid mo bala sa akon kon ano ang akon damgo kag masaysay ang iya kahulugan?” ²⁷ Nagsabat si Daniel, “Mahal nga Hari, wala sing bisan sin-o nga maalamon, babaylan, madyikero, ukon manughimalad nga makasaysay sang imo damgo. ²⁸ Pero may Dios sa langit nga nagapahayag sang mga tinago nga kamatuoran. Paagi sa imo damgo, Mahal nga Hari, ginpahibalo sang Dios sa imo kon ano ang matabo sa palaabuton. Karon, isugid ko sa imo ang mga palanan-awon nga nakita mo sa imo damgo.

²⁹ “Samtang nagakatulog ka, Mahal nga Hari, nagdamgo ka parte sa matabo sa palaabuton. Ginpahibalo ina sa imo sang Dios nga nagapahayag sang mga tinago nga kamatuoran. ³⁰ Kag ang imo damgo ginpahayag sa akon sang Dios, indi tungod nga mas maalam ako sang sa iban nga mga tawo, kundi agod masaysay ko sa imo kag maintiendihan mo kon ano ang kahulugan sang nag-abot sa imo hunahuna.

³¹ “Ang imo damgo amo ini: May nakita ka nga isa ka dako nga estatwa nga nagatindog sa imo atubangan. Puwerte ini kasilaw kag makahaladlok tan-awon. ³² Ang iya sini nga ulo puro nga bulawan kag ang iya dughan kag mga kamot pilak,^[i] kag halin sa iya tiyan hasta sa paa saway. ³³ Ang iya mga batiis salsalon kag ang iya mga tiil salsalon kag tisa.^{[j] 34} Kag samtang nagatan-aw ka sa estatwa, may isa ka bato nga gintiphag, pero indi tawo ang nagtiphag. Nagtupa ini nga bato sa salsalon kag tisa nga mga tiil sang estatwa, kag nadugmok ang iya mga tiil. ³⁵ Sa gilayon nagkaladugmok ang bilog nga estatwa nga salsalon, tisa, saway, pilak, kag bulawan. Kag nangin pareho na lang ini sang upa sa linasan nga ginapalid sang hangin kon diin-diin. Pero ang bato nga nagdugmok sa tiil sang estatwa nangin dako nga bukid kag naglikop sa bug-os nga kalibutan.

³⁶ “Amo ato ang imo damgo, kag amo ini ang iya kahulugan: ³⁷ Mahal nga Hari, ikaw ang hari nga labaw sa tanan nga hari. Ginhimo ka nga hari sang Dios sang langit, kag ginhatagan ka niya sang gahom, kusog, kag kadungganan. ³⁸ Ginpagamhan niya sa imo ang mga tawo, mga sapat, kag mga pispis, bisan diin man sila. Ikaw amo ang ginarepresentar sadtong bulawan nga ulo sang estatwa.

³⁹ “Ang masunod sa imo nga ginharian indi pareho kagamhanan sa imo ginharian. Ang ikatatlo nga ginharian amo ang ginarepresentar sadtong saway nga parte sang estatwa, kag magagahom ini nga ginharian sa bug-os nga kalibutan. ⁴⁰ Kag ang sunod amo ang ikaapat nga ginharian nga daw pareho sang salsalon. Kay subong nga ang salsalon makadugmok sang tanan, ini nga ginharian magadugmok sang iban nga mga ginharian. ⁴¹ Kag subong nga ang mga tiil sang estatwa salsalon kag tisa, ini nga ginharian mabahin. Pero magapabilin ini nga mabakod, tungod kay nakita mo man nga ang mga tiil sang estatwa may lakot nga salsalon. ⁴² Ang salsalon kag tisa nga mga tudlo sang mga tiil nagakahulugan nga may bahin sang sini nga ginharian nga mabakod kag may bahin man nga maluya. ⁴³ Ang pag-impon sang salsalon kag tisa nagakahulugan man nga magaisa ang mga hari sang sini nga ginharian paagi sa pag-inasawahay. Pero indi magdugay ang ila pag-isa, pareho bala sang salsalon kag tisa nga indi puwede mikslahon.

⁴⁴ “Sa panahon sang sini nga mga hari, magatukod ang Dios sang langit sang isa ka ginharian nga indi gid mapukan hasta san-o. Indi gid ini madaog sang iban, kundi laglagon pa gani niya ang tanan nga ginharian kag magapabilin ini hasta san-o. ⁴⁵ Pareho bala sang imo nakita nga bato nga gintiphag halin sa bukid (pero indi tawo ang nagtiphag) nga nagdugmok sang estatwa nga salsalon, saway, tisa, pilak, kag bulawan.

“Mahal nga Hari, nagpahayag ang gamhanan nga Dios sa imo kon ano ang matabo sa palaabuton. Amo ato ang imo damgo kag ang iya kahulugan. Matuod gid ang tanan ko nga ginsiling.”

⁴⁶ Nagluhod dayon si Haring Nebucadnezar sa pagpadungog kay Daniel. Pagkatapos nagmando siya nga maghalad kag magsunog sang insenso kay Daniel. ⁴⁷ Nagsiling siya kay Daniel, “Tungod sang imo pagsugid sang akon damgo kag pagsaysay sang iya kahulugan, matuod gid man nga ang imo Dios labaw sa tanan nga dios. Siya ang dapat kilalahon nga Ginoo sang mga hari. Kag siya gid lang ang makapahayag sang mga tinago nga kamatuoran.”

⁴⁸ Ginhatagan dayon sang hari si Daniel sang madamo kag matahom nga mga regalo. Kag ginhatagan man niya siya sang mataas nga posisyon bilang manugdumala sang bug-os nga probinsya sang Babilonia kag pangulo sang tanan nga maalamon didto. ⁴⁹ Ginpangabay ni Daniel sa hari nga himuon sila ni Shadrac, Meshac, kag Abednego nga kabulig niya sa pagdumala sang probinsya sang Babilonia. Kag nagsugot man ang hari. Si Daniel iya nagpabilin didto sa palasyo sang hari.

Nagmando si Nebucadnezar nga Simbahon ang Estatwa

3 Karon, nagpahimo si Nebucadnezar sang estatwa nga bulawan.^[k] Ang iya sini kataason 90 ka tapak kag ang kasangkaron 9 ka tapak. Kag sang natapos na, ginpatindog niya ini sa patag sang Dura didto sa probinsya sang Babilonia. ^2-3 Pagkatapos ginpatawag ni Haring Nebucadnezar ang mga gobernador, mga mayor, mga komisyoner, mga manuglaygay, mga tresurero, mga hukom, mga pangulo, kag ang iban pa nga mga opisyal sang mga probinsya agod magtambong sa pagdedikar sang estatwa. Sang didto na sila nagatindog sa atubangan sang estatwa, ⁴ nagsinggit ang manugbalita, “Kamo nga naghalin sa nagkalain-lain nga mga nasyon, lahi, kag lingguahe, ⁵ kon mabatian na gani ninyo ang tunog sang budyong, plawta, kudyapi, arpa, kag iban pa nga mga instrumento, magluhod kamo dayon kag magsimba sa estatwa nga bulawan nga ginpatindog ni Haring Nebucadnezar. ⁶ Ang bisan sin-o nga indi magsimba ihaboy gilayon sa nagadabadaba nga hurnohan.” ⁷ Gani pagkabati nila sang tunog sang mga instrumento nagluhod dayon sila kag nagsimba sa estatwa.

⁸ Sang sadto nga tion, may pila ka taga-Babilonia^[l] nga nagpalapit sa hari kag ginpakalain nila ang mga Judio. ⁹ Nagsiling sila kay Haring Nebucadnezar, “Kabay pa nga magkabuhi ka sing malawig, Mahal nga Hari. ¹⁰ Indi bala nga nagmando ka nga kon sin-o ang makabati sang tunog sang mga instrumento magluhod dayon kag magsimba sa estatwa nga bulawan, ¹¹ kag ang indi magsimba ihaboy sa nagadabadaba nga hurnohan? ¹² Pero wala nagtuman sang imo sugo ang mga Judio nga sila ni Shadrac, Meshac, kag Abednego nga ginpadumala mo sa probinsya sang Babilonia. Wala sila nagaalagad sa imo mga dios, kag wala sila nagasimba sa estatwa nga bulawan nga imo ginpatindog.”

¹³ Pagkabati sadto sang hari puwerte gid ang iya kaakig. Ginpatawag niya dayon sila ni Shadrac, Meshac, kag Abednego. ¹⁴ Pag-abot nila ginpamangkot sila sang hari, “Matuod bala nga wala kamo nagaalagad sa akon mga dios kag wala kamo nagasimba sa estatwa nga bulawan nga akon ginpatindog? ¹⁵ Karon, ginamanduan ko kamo nga magsimba sa estatwa kon mabatian ninyo ang tunog sang mga instrumento. Kay kon indi gani, ihaboy kamo gilayon sa nagadabadaba nga hurnohan. Tan-awon ta lang kon may dios nga makaluwas sa inyo.”

¹⁶ Nagsabat sila nga tatlo, “Mahal nga Hari, wala kami sing may masiling parte sina. ¹⁷ Kon amo gid man ina ang matabo luwason kami sang Dios nga amon ginaalagaran sa sina nga nagadabadaba nga hurnohan. Luwason kami sang Dios sa imo mga kamot. ¹⁸ Pero kon indi gid man niya kami pagluwason, gusto namon nga mahibaluan mo nga indi gid kami mag-alagad sa imo mga dios ukon magsimba sa estatwa nga bulawan nga imo ginpatindog.”

¹⁹ Tungod sa ila sabat puwerte gid ang kaakig sang hari sa ila, kag makita ini sa iya hitsura. Gani nagmando siya nga painiton pa gid sing pito ka pilo ang hurnohan. ²⁰ Dayon nagsugo siya sang iya pinakamakusog nga mga soldado nga gapuson sila ni Shadrac, Meshac, kag Abednego kag ihaboy sa nagadabadaba nga hurnohan. ²¹ Gani gin-gapos sila kag ginhaboy sa hurnohan nga may mga bayo pa. ²² Kag tungod nga ginpainit gid ang hurnohan suno sa mando sang hari, napatay ang mga soldado nga naghaboy sa ila tungod sa ibwal sang kalayo. ²³ Kag sila nga tatlo nga nakagapos nagtupa sa nagadabadaba nga hurnohan.

²⁴ Samtang nagatan-aw si Haring Nebucadnezar gulpi siya nga tumindog sa puwerte nga katingala. Nagpamangkot siya sa iya mga opisyal, “Indi bala nga tatlo lang ka tawo ang aton gin-gapos kag ginhaboy sa kalayo?” Nagsabat sila, “Huo, Mahal nga Hari.” ²⁵ Nagsiling dayon ang hari, “Tan-awa ninyo! Apat ang nakita ko nga nagalakat-lakat sa kalayo. Wala na sila nakagapos kag wala sila maano. Ang isa sa ila daw isa ka dios.”^[m]

²⁶ Gani, nagpalapit si Nebucadnezar sa puwertahan sang nagadabadaba nga hurnohan kag nagpanawag, “Shadrac, Meshac, kag Abednego, nga mga alagad sang Labing Mataas nga Dios, guwa kamo dira! Dali kamo diri!” Kag nagguwa sila nga tatlo.

²⁷ Dayon nagtilipon sa ila ang mga gobernador, mga mayor, mga komisyoner, kag ang iban nga mga opisyal sang hari. Kag nakita nila nga wala sila maano sang kalayo. Bisan gani ang ila buhok ukon bayo wala gid masunog, kag bisan baho na lang sang aso wala gid.

²⁸ Tungod sadto nagsiling ang hari, “Dayawon ang Dios nila ni Shadrac, Meshac, kag Abednego. Ginpadala niya ang iya anghel agod luwason ang iya mga alagad nga nagsalig sa iya. Ini sila wala magsunod sa akon sugo nga magsimba sa estatwa, kundi ginpakamaayo pa nila nga ihaboy sila sa kalayo sang sa magsimba sa bisan sin-o nga dios luwas sa ila nga Dios. ²⁹ Gani nagamando ako nga ang bisan sin-o nga tawo sang bisan ano man nga nasyon, lahi, ukon lingguahe nga maghambal sing malain kontra sa Dios nila ni Shadrac, Meshac, kag Abednego pagahiwa-hiwaon kag gub-on ang ila mga balay. Kay wala na gid sing iban pa nga Dios nga makaluwas pareho sini.”

³⁰ Kag ginhatagan sang hari sila ni Shadrac, Meshac, kag Abednego sang mas mataas pa gid nga posisyon sa probinsya sang Babilonia.