Exodus 19-24
Expanded Bible
Israel Camps at Sinai
19 Exactly three months after the Israelites had left Egypt, ·they [L the sons/T children of Israel] ·reached [came to] the ·Desert [Wilderness] of Sinai. 2 When they left Rephidim, they came to the ·Desert [Wilderness] of Sinai and camped in the ·desert [wilderness] in front of the mountain. 3 Then Moses went up on the mountain to God. The Lord called to him from the mountain and said, “Say this to the ·family [L house] of Jacob, and tell the ·people [sons; children] of Israel: 4 ‘Every one of you has seen what I did to the people of Egypt. You saw how I carried you out of Egypt, as if on eagle’s wings [C God protected and guided them; Deut. 32:11]. And I brought you here to me. 5 So now if you ·obey me [L listen to my voice] and keep my ·agreement [covenant; treaty], you will be my own possession [special treasure], chosen from all nations. Even though the whole earth is mine, 6 you will be my kingdom of priests and a holy nation [C set apart to serve God and bring others to him; Gen. 12:1–3].’ You must tell the ·Israelites [L the sons/T children of Israel] these words.”
7 So Moses went down and called the elders of the people together. He told them all the words the Lord had commanded him to say. 8 All the people answered together, “We will do everything the Lord has said.” Then Moses took ·their answer [L the words of the people] back to the Lord.
9 And the Lord said to Moses, “I will come to you in a ·thick [dense] cloud and speak to you. The people will hear me speaking with you and will always trust you.” Then Moses told the Lord ·what the people had said [L the words of the people].
10 The Lord said to Moses, “Go to the people and have them ·spend today and tomorrow preparing themselves [consecrate/sanctify themselves today and tomorrow]. They must wash their clothes 11 and be ready by the ·day after tomorrow [L third day]. On that day I, the Lord, will come down on Mount Sinai, and all the people will see me. 12 But you must set a ·limit around the mountain that the people are not to cross [L boundary around the people]. ·Tell [Warn] them not to go up on the mountain and not to touch the ·foot [edge] of it. Anyone who touches the mountain must be put to death 13 with stones or shot with arrows. No one is allowed to touch him [C touching a dead body rendered a person ritually unclean; Num. 5:2]. Whether it is a person or an animal, he will not live. But the ·trumpet [ram’s horn] will make a long blast, and only then may the people go up on the mountain.”
14 After Moses went down from the mountain to the people, he made them ·prepare themselves for service to God [consecrate/sanctify themselves], and they washed their clothes. 15 Then Moses said to the people, “Be ready in three days. Do not ·have sexual relations during this time [L touch a woman; C an emission of semen rendered a man ritually unclean; Lev. 15:16–18].”
16 On the morning of the third day, there was thunder and lightning with a thick cloud on the mountain. There was a very loud blast from a ·trumpet [ram’s horn], ·and [or so that] all the people in the camp trembled. 17 Then Moses ·led [brought] the people out of the camp to meet God, and they stood at the foot of the mountain. 18 Mount Sinai was covered with smoke, because the Lord came down on it in fire. The smoke rose from the mountain like smoke from a ·furnace [kiln], and the whole mountain ·shook wildly [trembled]. 19 The ·sound [blast] from the ·trumpet [ram’s horn] became louder. Then Moses spoke, and ·the voice of [or in thunder] God answered him.
20 When the Lord came down on top of Mount Sinai, he ·called [invited] Moses to come up to the top of the mountain, and Moses went up. 21 The Lord said to Moses, “Go down and warn the people that they must not ·force their way [break] through to see me. If they do, many of them will ·die [L fall]. 22 Even the priests, who may ·come near [approach] me, must first ·prepare [consecrate; sanctify] themselves. If they don’t, I, the Lord, will ·punish [L break out against] them.”
23 Moses told the Lord, “The people cannot come up on Mount Sinai, because you yourself ·told [warned] us, ‘Set a ·limit [boundary] around the mountain, and ·set it apart as holy [consecrate/sanctify it].’”
24 The Lord said to him, “Go down and bring Aaron up with you, but don’t allow the priests or the people to ·force their way [break] through. They must not come up to the Lord, or I will ·punish [L break out against] them.”
25 So Moses went down to the people and told them these things.
The Ten Commandments
20 Then God spoke all these words:
2 “I am the Lord your God, who brought you out of the land of Egypt ·where you were slaves [L from the house of bondage].
3 “You must not have any other gods ·except [or before] me.
4 “You must not make for yourselves an idol that looks like anything in the ·sky [heavens] above or on the earth below or in the water below the ·land [earth]. 5 You must not worship or serve them, because I, the Lord your God, am a jealous God. ·If you hate me, I will punish your children, and even your grandchildren and great-grandchildren [L I will visit/punish the guilt of the fathers on the sons/T children until the third and fourth generations of those who hate me]. 6 But I show kindness to ·thousands [or thousands of generations of those] who love me and obey my commands.
7 “You must not ·use the name of the Lord your God thoughtlessly [take/lift up the name of the Lord your God in vain]; the Lord will ·punish [L not hold/treat as innocent; not acquit] anyone who ·misuses [takes in vain] his name.
8 “Remember to ·keep the Sabbath holy [consecrate/sanctify the Sabbath]. 9 Work and get everything done during six days each week, 10 but the seventh day is a ·day of rest to honor [Sabbath to] the Lord your God. On that day no one may do any work: not you, your son or daughter, your male or female slaves, your animals, or the ·foreigners [sojourners; wanderers; resident aliens] living in your ·cities [L gates]. 11 The reason is that in six days the Lord made everything—the ·sky [heavens], the earth, the sea, and everything in them. On the seventh day he rested. So the Lord blessed the Sabbath day and ·made it holy [consecrated/sanctified it].
12 “Honor your father and your mother so that you will live ·a long time [L for many days] in the land that the Lord your God is going to give you.
13 “You must not murder anyone.
14 “You must not ·be guilty of [commit] adultery.
15 “You must not steal.
16 “You must not ·tell lies about [bear false witness against] your neighbor.
17 “You must not ·want to take [covet] your neighbor’s house. You must not ·want [covet] his wife or his male or female slaves, or his ox or his donkey, or anything that belongs to your neighbor [C this commandment internalizes previous commandments].”
18 When the people heard the thunder and the ·trumpet [ram’s horn], and when they saw the lightning and the smoke rising from the mountain, they ·shook with fear [trembled] and stood far away from the mountain. 19 Then they said to Moses, “Speak to us yourself, and we will listen. But don’t let God speak to us, or we will die.”
20 Then Moses said to the people, “Don’t be afraid, because God has come to test you. He wants ·you to respect him [L to put the fear of him on you] so you will not sin.”
21 The people stood far away from the mountain while Moses went near the dark cloud where God was. 22 Then the Lord told Moses to say these things to the ·Israelites [L sons/T children of Israel]: “You yourselves have seen that I talked with you from heaven. 23 You must not use gold or silver to make idols for yourselves; do not worship these gods in addition to me.
24 “Make an altar of dirt for me, and sacrifice on it your whole burnt offerings [Lev. 1] and ·fellowship [or peace; Lev. 3] offerings, your sheep and your cattle. Worship me in every place that I choose, and I will come and bless you. 25 If you use stones to make an altar for me, don’t use ·stones that you have shaped with tools [hewn/cut stones]. When you use any ·tools [chisel] on them, you ·make them unsuitable for use in worship [profane them]. 26 And you must not go up to my altar on steps, or ·people will be able to see under your clothes [L your nakedness will be exposed on it; C meant to avoid a Canaanite-style fertility worship].”
Laws for Living
21 Then God said to Moses, “These are the ·laws for living [regulations] that you will ·give to the Israelites [L set before them]:
2 “·If [or When] you buy a Hebrew slave, he will serve you for six years. In the seventh year you are to set him free, ·and he will have to pay nothing [with no debt]. 3 If he ·is not married when he becomes your slave [L came single/alone], he must leave ·without a wife [L single; alone]. But if he ·is married when he becomes your slave [L comes in with a wife], he may ·take [L go out with] his wife with him. 4 If the slave’s master gives him a wife, and she gives birth to sons or daughters, the woman and her children will belong to the master. ·When the slave is set free, only he may leave [L He will go out single/alone].
5 “But if the slave says, ‘I love my master, my wife and my children, and I don’t want to go free,’ 6 then the slave’s master must take him to ·God [T the judges; C Hebrew: Elohim]. The master is to take him to a door or ·doorframe [doorpost] and ·punch a hole through [pierce] the slave’s ear using ·a sharp tool [an awl]. Then the slave will serve that master all his life.
7 “·If [or When] a man sells his daughter as a slave, ·the rules for setting her free are different from the rules for setting the male slaves free [L she will not go out like male slaves go out]. 8 If ·the master wanted to marry her but then decided he was not pleased with her [L she does not please her master who designated her for himself], he must let ·one of her close relatives buy her back [L her be redeemed]. He has no right to sell her to foreigners, because he has treated her unfairly. 9 If the man ·who bought her promises to let the woman marry [L designated her for] his son, he must ·treat her as [give her the rights of] a daughter. 10 If ·the man who bought her marries another woman [he takes another wife], he must not ·keep his first wife from having [deprive her of] food or clothing or ·sexual relations [marital rights]. 11 If he does not give her these three things, she may go free, ·and she owes him no money [L with no debt; Lev. 25:39–43; Deut. 15:12–18].
Laws About Injuries
12 “Anyone who ·hits [strikes] a person and kills him must be put to death. 13 But if a person kills someone ·accidentally [without premeditation], God allowed that to happen, so ·the person must go to a place I will choose [L I will appoint for you a place to which the person may flee; Josh. 20:1–9]. 14 But if someone plans and murders another person on purpose, put him to death, even if he has run to my altar for safety.
15 “Anyone who ·hits [strikes] his father or his mother must be put to death.
16 “Anyone who kidnaps someone and either sells him as a slave or ·still has him when he is caught [L he is found in his hand] must be put to death.
17 “Anyone who ·says cruel things to [curses] his father or mother must be put to death.
18 “If two men ·argue [quarrel; contend], and one hits ·the other [L his neighbor] with a rock or with his ·fist [or tool], the one who is hurt but not killed might have to stay in bed. 19 Later if he is able to get up and walk around outside with his ·walking stick [staff], the one who hit him ·is not to be punished [has no liability]. But he must pay the injured man for the loss of his time, and he must support the injured man until he is completely healed.
20 “If a man ·beats [strikes] his male or female slave with a ·stick [rod], and the slave dies on the spot, the owner must be punished. 21 But if the slave gets well after a day or two, the owner will not be punished since the slave belongs to him.
22 “Suppose two men are fighting and ·hit [injure] a pregnant woman, causing ·the baby to come out [or a miscarriage; C the Hebrew is not clear whether dead or alive]. If there is no further ·injury [harm], the man who caused the accident must pay money—whatever amount the woman’s husband says and the court allows. 23 But if there is further ·injury [harm], then ·the punishment that must be paid is [L you shall give] life for life, 24 eye for eye, tooth for tooth, hand for hand, foot for foot, 25 burn for burn, wound for wound, and bruise for bruise [C to guard against excessive punishment].
26 “If a man ·hits [strikes] his male or female slave in the eye, and ·the eye is blinded [L destroys it], the man is to free the slave to pay for the eye. 27 If a master knocks out a tooth of his male or female slave, the man is to free the slave to pay for the tooth.
28 “If a man’s ·bull [ox] kills a man or woman, you must kill that bull by ·throwing stones at [stoning] it, and you should not eat ·the bull [L its meat]. But the owner of the bull is ·not guilty [innocent]. 29 However, suppose the ·bull [ox] has ·hurt [gored] people in the past and the owner, though warned, did not ·keep it in a pen [restrain/confine it]. Then if it kills a man or woman, the ·bull [ox] must be stoned to death, and the owner must also be put to death. 30 But if ·the family of the dead person accepts money [L a ransom is imposed on him], the owner of the bull must pay whatever is demanded ·to buy back his life [for his redemption]. 31 Use this same ·law [rule] if the ·bull [ox] ·kills [gores] a person’s son or daughter. 32 If the ·bull [ox] ·kills [gores] a male or female slave, the owner must pay the master ·the price for a new slave, or twelve ounces [L thirty shekels] of silver, and the ·bull [ox] must also be stoned to death.
33 “If a man takes the cover off a pit, or digs a pit and does not cover it, and another man’s ox or donkey comes and falls into it, 34 the owner of the pit must ·pay [compensate] the owner of the animal for the loss. The dead animal will belong to the one who pays.
35 “If a man’s ·bull [ox] ·kills [gores] another man’s ·bull [ox] and it dies, they must sell the ·bull [ox] that is alive. Both men will get half of the money and half of the bull that was killed. 36 But if a person’s ·bull [ox] has ·hurt [gored] other animals in the past and the owner did not ·keep it in a pen [restrain/confine it], that owner must pay bull for bull, and the dead animal is his.
Property Laws
22 “If a man steals a ·bull [ox] or a sheep and ·kills [slaughters] or sells it, he must ·pay back [compensate] five ·bulls [oxen] for the one bull he stole and four sheep for the one sheep he stole.
“If a thief is killed while breaking into a house at night, the one who killed him is not guilty of ·murder [bloodshed]. But if this happens ·during the day [L after the sun is risen], he is guilty of ·murder [bloodshed].
5 “If a man lets his farm animal graze in his field or vineyard, and it wanders into another man’s field or vineyard, the owner of the animal must ·pay back the loss [make restitution] from the best of his ·crop [L field and from the best of his vineyard].
6 “Suppose a man starts a fire that ·spreads through the thornbushes to his neighbor’s field [L catches in the thorns]. If the fire burns ·his neighbor’s growing [L the standing] grain or grain that has been stacked, or if it burns his whole field, the person who started the fire must pay ·for what was burned [full restitution].
7 “Suppose a man gives his neighbor money or other things ·to keep for him [for safekeeping] and those things are stolen from the neighbor’s house. If the thief is caught, he must pay back twice as much as he stole. 8 But if the thief is never ·found [caught], the owner of the house must ·make a promise [L be brought] before ·God [or the judges] that he has not ·stolen [L sent out his hand toward] his neighbor’s things.
9 “Suppose ·two men disagree about who owns something [L there is a matter/report of transgression]—whether ox, donkey, sheep, clothing, or something else that is lost. If each says, ‘This is mine,’ each man must bring his case ·to God [or before the judges]. ·God’s judges [L God; T The judges; C Hebrew: Elohim] will decide who is guilty, and that person must pay the other man twice as much as the object is worth.
10 “Suppose a man ·asks [L gives] his neighbor to ·keep [safeguard] his donkey, ox, sheep, or some other animal for him, and that animal dies, gets ·hurt [injured; L broken], or is taken away, without anyone seeing what happened. 11 ·That neighbor must promise before the Lord [L An oath before God will decide] that he did not ·harm or kill [L send his hand against] the other man’s animal, and the owner of the animal must accept ·his promise made before God [the oath]. The neighbor does not have to ·pay the owner for the animal [make restitution]. 12 But if the animal was stolen from the neighbor, ·he must pay the owner for it [restitutiton must be made to the owner]. 13 If wild animals killed it, the neighbor must bring ·the body [L it] as proof, and ·he will not have to pay for the animal that was killed [L restitution will not be made for the torn-up remains].
14 “If a man borrows an animal from his neighbor, and it gets ·hurt [injured; L broken] or dies while the owner is not there, the one who borrowed it must pay [L restitution to] the owner for the animal. 15 But if the owner is with the animal, the one who borrowed it does not ·have to pay [make restitution]. If the animal was ·rented [hired], the ·rental [hiring] price covers the loss.
Laws and Relationships
16 “Suppose a man finds a woman who is not ·pledged [engaged] to be married and ·has never had sexual relations with a man [L is a virgin]. If he ·tricks [or seduces] her into having sexual relations with him, he must give ·her family the payment to marry [L the bride-price for] her, and she will become his wife. 17 But if her father refuses to allow his daughter to marry him, the man must still give the usual ·payment for a bride who has never had sexual relations [bride-price for a virgin].
18 “·Put to death any woman who does evil magic [L You shall not let a female sorceress live].
19 “Put to death anyone who ·has sexual relations [L lies] with an animal.
20 “·Destroy completely [Devote to destruction; Put under the ban] any person who makes a sacrifice to any god except the Lord.
21 “Do not ·cheat [wrong; maltreat] or ·hurt [oppress] a ·foreigner [sojourner; resident alien], because you were ·foreigners [sojourners; resident aliens] in the land of Egypt.
22 “Do not ·cheat [abuse; L afflict] a widow or an orphan. 23 If you ·do [cheat; abuse; L afflict], and they cry out to me for help, I certainly will ·hear [or act on] their cry. 24 And I will be very angry and kill you ·in war [L with the sword]. Then your wives will become widows, and your children will become orphans.
25 “If you lend money to one of my people who is poor, do not treat him as a ·moneylender [creditor] would. ·Charge him nothing for using your money [L Take no interest; Lev. 25:36–37; Deut. 23:19; Ps. 15:5]. 26 If your neighbor gives you his coat as ·a promise for the money he owes you [collateral], you must give it back to him by sunset, 27 because his coat is the only cover to keep his body warm. He has nothing else to sleep in. If he cries out to me for help, I will ·hear [or act], because I am ·merciful [gracious; compassionate].
28 “You must not ·speak against [revile; trifle with; disrespect] God or curse a leader of your people.
29 “Do not hold back your offering from the first of your harvest and the first wine that you make. Also, you must give me your firstborn sons. 30 You must do the same with your ·bulls [oxen] and your sheep. Let the firstborn males stay with their mothers for seven days, and on the eighth day you must give them to me.
31 “You are to be my ·holy [consecrated; sanctified; set-apart] people. You must not eat the meat of any animal that has been ·killed [torn up] by wild animals. Instead, ·give [L throw] it to the dogs.
Laws About Fairness
23 “You must not ·tell lies [L give a false report]. If you are a witness in court, ·don’t help [L you shall not set hands with] a wicked person ·by telling lies [with a false/violent/malicious witness].
2 “You must not ·do wrong just because everyone else is doing it [follow the crowd in evil]. ·If you are a witness in court, you must not ruin a fair trial. You must not tell lies just because everyone else is [L You are not to give testimony in an accusation by siding with everyone else in order to distort justice]. 3 ·If a poor person is in court, you must not take his side just because he is poor [L You must not be partial to a poor person in his dispute/lawsuit].
4 “If you ·see [L encounter] your enemy’s ox or donkey wandering away, you must return it to him. 5 If you see that ·your enemy’s donkey [L the donkey of one who hates you] has fallen because its load is too heavy, do not leave it there. You must ·help your enemy get the donkey back on its feet [set it free; or rearrange its load].
6 “You must not ·be unfair to [pervert the justice of] a poor person when he is in court. 7 ·You must not lie when you accuse someone in court [L Keep yourself far from a false charge/report]. Never allow an innocent or honest person to be put to death as punishment, because I will not ·treat guilty people as if they were innocent [acquit the guilty].
8 “You must not accept ·money from a person who wants you to lie in court [L a bribe], because ·such money will not let you see what is right [L a bribe blinds officials; Prov. 15:27; 17:8; 18:16]. Such money ·makes good people tell lies [undermines the cause of the righteous].
9 “You must not ·mistreat [oppress] a ·foreigner [sojourner; resident alien]. You know how it feels to be a ·foreigner [sojourner; resident alien], because you were ·foreigners [sojourners; resident aliens] in Egypt [22:21].
Laws for the Sabbath
10 “For six years you are to ·plant [sow] and harvest crops on your land. 11 Then during the seventh year, ·do not plow or plant your land [L you will let it lie fallow and untilled]. If any food grows there, allow the poor people to have it, and let the wild animals eat what is left. You should do the same with your vineyards and your orchards of olive trees [Lev. 25:1–7].
12 “You should work six days a week, but on the seventh day you must ·rest [stop]. This lets your ox and your donkey rest, and it also lets the slave born in your house and the ·foreigner [sojourner; resident alien] be refreshed.
13 “Be sure to do all that I have said to you. You must not ·even say [invoke; bring to mind] the names of other gods; those names must not ·come out of [L be heard from] your mouth.
Three Yearly Feasts
14 “Three times each year you must ·hold a feast to honor me [hold a festival; or make a pilgrimage for me]. 15 You must celebrate the ·Feast [Festival] of Unleavened Bread [34:18] in the way I commanded you. For seven days you must eat ·bread that is made without yeast [unleavened bread] at the set time during the month of Abib [13:4], the month when you came out of Egypt. No one is to ·come to worship [appear before] me ·without bringing an offering [empty-handed].
16 “You must celebrate the ·Feast [Festival] of Harvest [C called Feast of Weeks in 34:22; later called Pentecost]. Offer to God the first things you harvest from the crops you planted in your fields.
“You must celebrate the ·Feast [Festival] of Ingathering [C later called Feast of Shelters or Booths; Lev. 23:33–36] in the fall, when you gather all the crops from your fields.
17 “So three times during every year all your males must come ·to worship [L before] the Lord God.
18 “You must not offer ·animal blood [L blood of a sacrifice] along with anything ·that has yeast in it [leavened].
“You must not save any of the fat from the sacrifice for the next day.
19 “You must bring the best of the firstfruits of your land to the ·Holy Tent [L House; 25:9] of the Lord your God.
“You must not cook a young goat in its mother’s milk [C probably a pagan ritual; Deut. 14:21].
God Will Help Israel
20 “I am sending an angel ahead of you, who will ·protect [guard] you ·as you travel [L on the way/path]. He will ·lead [bring] you to the place I have prepared. 21 Pay attention to him and ·obey him [L listen to his voice]. Do not ·turn [rebel] against him; he will not forgive ·such turning against him [L it] because my ·power [L name] is in him. 22 If you listen carefully to ·all he says [L his voice] and do everything that I tell you, I will be an enemy to your enemies. I will fight all who fight against you. 23 My angel will go ahead of you and take you into the land of the Amorites, Hittites, Perizzites, Canaanites, Hivites, and Jebusites, and I will ·destroy them [wipe/blot them out].
24 “You must not bow down to their gods or ·worship [serve] them. You must not live the way those people live. You must ·destroy their idols [demolish them], breaking into pieces ·the stone pillars they use in worship [L their pillars]. 25 If you worship the Lord your God, ·I [L he] will bless your bread and your water. I will take away sickness from you. 26 None of your women will miscarry or be ·unable to have children [barren]. I will ·allow you to live long lives [L fill the number of your days].
27 “I will ·make your enemies afraid of me [L send the dread of me before you]. I will confuse any people ·you fight against [L against whom you come], and I will make all your enemies ·run away from [L turn their backs to] you. 28 I will send ·terror [or pestilence; or the hornet] ahead of you that will force the Hivites, Canaanites, and Hittites out of your way. 29 But I will not ·force all those people out [drive them out] in only one year. If I did, the land would become ·a desert [desolate] and the wild animals would become too many for you. 30 Instead, I will ·force those people [drive them] out ·slowly [little by little], until there are enough of you to ·take over [possess] the land.
31 “I will give you the land from the ·Red [or Reed; 10:19] Sea to the ·Mediterranean [L Philistine] Sea, and from the ·desert [wilderness] to the ·Euphrates River [L River]. I will give ·you power over [L into your hand] the people who now live in the land, and you will ·force [drive] them out ahead of you. 32 You must not ·make an agreement [L cut a covenant] with those people or with their gods. 33 You must not let them live in your land, or they will make you sin against me. If you ·worship [serve] their gods, ·you will be caught in a trap [L they will be a trap/snare to you].”
God Makes a Covenant with Israel
24 The Lord told Moses, “You, Aaron, Nadab, Abihu, and seventy of the elders of Israel must come up to me and ·worship [bow down to] me from a distance. 2 Then Moses alone must come near me; the others must not come near. The rest of the people must not come up the mountain with Moses.”
3 Moses ·told [L went and recounted to] the people all the Lord’s words and ·laws for living [regulations; judgments]. Then all of the people answered out loud together, “We will do all the things the Lord has said.” 4 So Moses wrote down all the words of the Lord. And he got up early the next morning and built an altar near the bottom of the mountain. He set up twelve ·stones [L pillars], one ·stone [pillar] for each of the twelve tribes of Israel. 5 Then Moses sent ·young Israelite men [L youth of the sons/T children of Israel] to offer whole burnt offerings and to sacrifice young bulls as ·fellowship [or peace; Lev. 3] offerings to the Lord. 6 Moses put half of the blood of these animals in ·bowls [basins], and he ·sprinkled [or dashed] the other half of the blood on the altar. 7 Then he took the Book of the ·Agreement [Covenant; Treaty C referring to the laws found in 20:2–23:19] and read it so the people could hear him. And they said, “We will do everything that the Lord has said; we will obey.”
8 Then Moses took ·the blood from the bowls [L the blood] and ·sprinkled [dashed] it on the people, saying, “This is the blood ·that begins [L of] the ·Agreement [Covenant; Treaty], the ·Agreement [Covenant; Treaty] which the Lord ·has made [L cut] with you ·about [or in accord with] all these words.”
9 Moses, Aaron, Nadab, Abihu, and seventy of the elders of Israel went up the mountain 10 and saw the God of Israel. Under his feet was a ·surface [pavement] that looked as if it were paved with blue sapphire stones, and it was as clear as the ·sky [heavens]! 11 These ·leaders of the Israelites [L eminent men of the sons/T children of Israel] saw God, but ·God did not destroy them [L he did not send out his hand]. Then they ate and drank together [C meals often sealed covenant/treaty agreements].
God Promises Moses the Stone Tablets
12 The Lord said to Moses, “Come up the mountain to me. Wait there, and I will give you two stone tablets [C perhaps two copies of the Ten Commandments]. On these are the ·teachings [laws; instructions] and the commands I have written to instruct the people.”
13 So Moses and his ·helper [assistant] Joshua ·set out [L got up], and Moses went up to ·Sinai, the mountain of God [L the mountain of God]. 14 Moses said to the elders, “Wait here for us until we come back to you. Aaron and Hur are with you, and anyone who ·has a disagreement with others [has many words/a dispute; L is a master of words] can take it to them.”
Moses Meets with God
15 When Moses went up on the mountain, the cloud [C representing God’s presence] covered it. 16 The glory of the Lord [C representing his manifest presence] ·came down [L settled] on Mount Sinai, and the cloud covered it for six days. On the seventh day the Lord called to Moses from inside the cloud. 17 To the ·Israelites [L sons/T children of Israel] the glory of the Lord looked like a fire burning on top of the mountain. 18 Then Moses went into the cloud and went higher up the mountain. He was on the mountain for forty days and forty nights.
Exodus 19-24
Ang Pulong Sang Dios
Ang mga Israelinhon sa Bukid sang Sinai
19 1-2 Naghalin ang mga Israelinhon sa Refidim kag nagkadto sa kamingawan sang Sinai. Didto sila nagkampo sa atubangan sang bukid. Ikatatlo ato nga bulan halin sang paghalin nila sa Egipto. 3 Nagsaka si Moises sa bukid agod magpakigkita sa Dios. Gintawag siya sang Ginoo didto sa bukid kag ginsilingan, “Amo ini ang imo isiling sa mga Israelinhon nga mga kaliwat ni Jacob: 4 ‘Nakita ninyo mismo kon ano ang ginhimo ko sa mga Egiptohanon, kag kon paano ko kamo gindala diri sa akon, pareho sang pagdala sang agila sa iya mga piso nga ginaprotektaran sang iya mga pakpak. 5 Kon magtuman kamo sing bug-os sa akon kag magsunod sa akon kasugtanan, pilion ko kamo sa tanan nga nasyon nga mangin akon espesyal nga katawhan. Akon ang bug-os nga kalibutan, 6 pero mangin akon kamo nga pinili nga katawhan, kag mangin isa kamo ka ginharian nga magaalagad sa akon bilang mga pari.’ Amo ini ang ihambal mo sa mga Israelinhon.”
7 Gani nagpanaog si Moises sa bukid kag ginpatawag niya ang mga manugdumala sang mga Israelinhon kag ginsugiran niya sila sang ginsiling sang Ginoo. 8 Nagkomporme ang tanan nga Israelinhon sa ginhambal ni Moises kag nagsiling sila, “Tumanon namon ang tanan nga ginsugo sang Ginoo.” Kag ginsugid ni Moises sa Ginoo ang sabat sang mga tawo.
9 Nagsiling ang Ginoo kay Moises, “Makadto ako sa imo paagi sa madamol nga panganod agod makabati ang mga tawo samtang nagapakighambal ako sa imo. Dayon magasalig sila permi sa imo.”
Pagkatapos nga masugid ni Moises sa Ginoo ang sabat sang mga tawo, 10 nagsiling pa ang Ginoo sa iya, “Kadtui ang mga tawo kag silinga sila nga magpakatinlo sila[a] subong kag sa buwas. Kinahanglan labhan nila ang ila mga bayo. 11 Siguraduha nga preparado sila sa ikatlo nga adlaw, kay sa sina nga adlaw, ako, ang Ginoo, magakunsad sa Bukid sang Sinai nga makita sang tanan nga tawo. 12 Butangi sang tanda sa palibot sang bukid kon diin lang hasta magtindog ang mga tawo. Silinga sila nga indi gid sila magsaka ukon magpalapit sa tiilan sang bukid. Ang bisan sin-o nga magpalapit sa bukid pagapatyon gid, 13 tawo man ukon sapat. Pagapatyon gid siya paagi sa pagbato ukon pagpana; indi siya pagtandugon. Makasaka lang ang mga tawo sa bukid kon patunugon na sing malawig ang budyong.”
14 Nagpanaog si Moises sa bukid kag ginsugo niya ang mga tawo nga magpakatinlo. Kag ginlabhan sang mga tawo ang ila mga bayo. 15 Nagsiling si Moises sa ila, “Ipreparar ninyo ang inyo kaugalingon para sa ikatlo nga adlaw; indi anay kamo maghulid sa inyo asawa.”
16 Sang pagkaaga sang ikatlo nga adlaw, nagdinaguob kag nagpinangilat, kag may madamol nga gal-om nga nagtabon sa bukid, kag mabatian ang matunog gid nga huni sang budyong. Nagkurog sa kahadlok ang tanan nga tawo sa kampo. 17 Dayon gindala ni Moises ang mga tawo sa guwa sang kampo sa pagpakigkita sa Dios, kag nagtindog sila sa tiilan sang bukid. 18 Nalikupan sang aso ang bilog nga Bukid sang Sinai kay nagkunsad didto ang Ginoo sa dagway sang kalayo. Nagtub-ok ang aso pareho sa aso nga naghalin sa hurnohan kag nagtay-og sing mabaskog ang bukid,[b] 19 kag nagbaskog pa gid ang huni sang budyong. Dayon naghambal si Moises kag nagsabat ang Dios sa iya paagi sa daguob.[c] 20 Nagkunsad ang Ginoo sa ibabaw sang Bukid sang Sinai, kag ginhambalan niya si Moises nga magsaka sa ibabaw sang Bukid. Gani nagsaka si Moises 21 kag nagsiling ang Ginoo sa iya, “Magbalik ka sa idalom kag paandami ang mga tawo nga indi gid sila maglapaw sa tanda sa palibot sang bukid agod tan-awon ako. Kay kon himuon nila ini, madamo sa ila ang mapatay. 22 Bisan ang mga pari nga nagapalapit permi sa akon presensya kinahanglan nga magpakatinlo sang ila kaugalingon, kay kon indi gani, silutan ko man sila.”
23 Nagsiling si Moises sa Ginoo, “Indi makasaka ang mga tawo sa bukid kay ikaw mismo ang nagpaandam sa amon nga kabigon namon ang bukid nga balaan, kag ginhambalan mo kami nga butangan namon sang tanda sa palibot sang bukid kon diin lang kami hasta magtindog.”
24 Nagsiling ang Ginoo sa iya, “Panaog kag dal-a si Aaron diri. Pero ang mga pari kag ang mga tawo indi dapat magkadto diri sa akon. Kay kon magkadto sila diri silutan ko gid sila.” 25 Gani nagpanaog si Moises kag ginsilingan ang mga tawo.
Ang Napulo ka Sugo(A)
20 Nagsiling ang Dios,
2 “Ako ang Ginoo nga inyo Dios nga nagpaguwa sa inyo sa Egipto nga sa diin kamo gin-ulipon.
3 “Indi kamo magsimba sa iban nga dios magluwas sa akon.
4 “Indi kamo maghimo sang mga dios-dios sa dagway sang bisan ano nga ara sa langit, ukon sa duta, ukon sa tubig. 5 Indi gid ninyo ini pag-alagaron kag simbahon, kay ako, ang Ginoo nga inyo Dios, indi gid gusto nga may ginasimba kamo nga iban. Ginasilutan ko ang mga nakasala sa akon pati ang ila mga kaliwat hasta sa ikatatlo kag ikaapat nga henerasyon nga nagasikway sa akon. 6 Pero ginapakita ko ang akon kaayo sa madamo gid nga mga henerasyon nga nagahigugma sa akon kag nagatuman sang akon mga sugo.
7 “Indi ninyo paggamita ang akon ngalan sa wala sing pulos kay ako, ang Ginoo nga inyo Dios, magasilot sa kay bisan sin-o nga maggamit sang akon ngalan sa wala sing pulos.
8 “Tumana ninyo ang akon mga ginapahimo sa Adlaw nga Inugpahuway, kag himua ninyo ini nga pinasahi nga adlaw para sa akon. 9 Mag-obra kamo sa sulod sang anom ka adlaw, 10 pero ang ikapito nga adlaw amo ang Adlaw nga Inugpahuway nga inyo painon para sa akon, ang Ginoo nga inyo Dios. Indi kamo mag-obra sa sina nga adlaw pati ang inyo mga anak, mga ulipon, mga kasapatan, kag ang mga indi Israelinhon nga nagaestar sa inyo mga banwa. 11 Kay sa sulod sang anom ka adlaw gintuga ko ang kalangitan, ang duta, ang dagat kag ang tanan nga ara sa ila, pero nagpahuway ako sa ikapito nga adlaw. Gani ginbendisyunan ko ang Adlaw nga Inugpahuway kag ginhimo nga pinasahi nga adlaw para sa akon.
12 “Tahura ang inyo amay kag iloy agod magkabuhi kamo sing malawig sa duta nga ginahatag ko sa inyo.
13 “Indi kamo magpatay.
14 “Indi kamo magpanginbabayi ukon magpanginlalaki.
15 “Indi kamo magpangawat.
16 “Indi kamo magsaksi sing butig kontra sa inyo isigkatawo.
17 “Indi kamo magkaibog sa balay[d] sang inyo isigkatawo, ukon sa iya asawa, mga ulipon, mga baka ukon asno, ukon sa bisan ano nga ara sa iya.”
18 Sang mabatian sang mga tawo ang daguob, kag ang tunog sang budyong, kag sang makita nila ang kilat kag ang bukid nga nagaaso, nagkulurog sila sa kahadlok. Nagtindog sila sa malayo 19 kag nagsiling kay Moises, “Ikaw lang ang maghambal sa amon kay mamati kami, indi lang ang Dios kay basi mapatay kami.” 20 Gani nagsiling si Moises sa mga tawo, “Indi kamo magkahadlok, kay nagkadto diri ang Dios sa pagpatilaw sa inyo sang iya gahom agod magkahadlok kamo sa iya sa paghimo sang sala.” 21 Nagtindog gihapon ang mga tawo sa malayo samtang si Moises nagpalapit sa madamol nga gal-om nga sa diin ara ang Dios.
22 Dayon nagsiling ang Ginoo kay Moises, “Ihambal ini sa mga Israelinhon: Nakita ninyo nga nagpakighambal ako sa inyo halin sa langit. 23 Gani indi kamo maghimo sang mga dios-dios nga pilak ukon bulawan agod simbahon kaupod sa akon.
24 “Maghimo kamo sang halaran nga duta para sa akon kag dira ninyo ihalad ang inyo mga karnero, mga kanding, kag mga baka bilang halad nga ginasunog kag halad nga para sa maayo nga relasyon.[e] Himuon ninyo ini sa lugar nga akon ginpili nga pagasimbahon ako, kag didto kadtuan ko kamo kag bendisyunan. 25 Kon maghimo kamo sang halaran nga bato para sa akon indi ninyo ini pagbasbasan, kay kon gamitan ninyo ini sang pangbasbas, indi na ini takos nga gamiton sa paghalad sa akon. 26 Kag indi man kamo maghimo sang halaran nga may hagdanan kay basi mabihangan[f] kamo kon magsaka kamo.”
Ang Pagtratar sa mga Ulipon(B)
21 Nagsiling ang Ginoo kay Moises, “Amo ini ang mga pagsulundan nga ipatuman mo sa mga Israelinhon:
2 “Kon magbakal kamo sang ulipon nga Hebreo, magaalagad siya sa inyo sa sulod sang anom ka tuig. Pero sa ikapito nga tuig, mahilway na siya sa pagkaulipon nga wala siya sing bayaran. 3 Kon sang pagbakal sa iya wala pa siya sing asawa kag sang ulihi nagpangasawa siya, siya lang ang mahilway sa ikapito nga tuig. Pero kon may asawa na siya sang pagbakal sa iya, ang iya asawa mahilway man upod sa iya. 4 Kon ginpaasawahan siya sang iya agalon kag nakabata sila sang iya asawa, mahilway siya, pero ang iya asawa kag mga bata magapabilin sa iya agalon.
5 “Pero kon magsiling ang ulipon nga ginahigugma niya ang iya agalon, ang iya asawa kag mga bata, kag indi niya gusto nga mahilway, 6 dal-on siya sang iya agalon sa presensya sang Dios.[g] Kag didto sa puwertahan ukon hamba tuhugan sang iya agalon ang iya dulunggan sang inugtuhog, kag mangin ulipon siya sang iya agalon sa bug-os niya nga kabuhi.
7 “Kon ibaligya sang isa ka tawo ang iya anak nga babayi nga mangin ulipon, indi siya mahilway sa ikapito nga tuig pareho sa mga lalaki nga ulipon. 8 Kon wala malipay sa iya ang iya agalon nga nagbakal sa iya, puwede siya nga gawaron sang iya pamilya. Pero indi siya puwede nga ibaligya sang iya agalon sa mga indi Israelinhon, tungod kay ang iya agalon amo ang nagtalikod sa iya. 9 Kon ipaasawa sang agalon ini nga ulipon sa iya anak, kinahanglan nga kabigon niya siya bilang iya anak nga babayi. 10 Kon pangasaw-on niya mismo ini nga ulipon, kag magpangasawa pa gid siya sang iban nga babayi, kinahanglan padayunon niya ang paghatag sa sini nga ulipon sang pagkaon kag bayo, kag ang paghulid sa iya. 11 Kon indi niya matuman ining tatlo ka butang, puwede maghalin ina nga babayi nga wala sing balayran.
Mga Kasuguan Parte sa mga Krimen
12 “Ang bisan sin-o nga magsakit sang tawo kag mapatay niya ini, dapat patyon man siya. 13 Pero kon wala niya ini ginhungod kag gintugutan ko ini nga matabo, makapalagyo siya sa lugar nga himuon ko nga dalangpan. 14 Pero kon ginplano niya kag ginhungod ang pagpatay, patya ninyo siya bisan magpalapit pa siya sa akon halaran.
15 “Ang bisan sin-o nga magsakit[h] sa iya amay kag iloy dapat patyon.
16 “Ang bisan sin-o nga magkidnap sang tawo dapat patyon, bisan ginbaligya na niya ang iya ginkidnap ukon wala pa.
17 “Ang bisan sin-o nga magpakamalaot sa iya amay ukon iloy dapat patyon.
18 “Halimbawa, nag-away ang duha ka tawo, kag ginsumbag sang isa ukon ginlampusan sang bato ang iya kontra kag indi na ini makabangon pero wala mapatay. 19 Kon sa ulihi makabangon siya kag makalakat-lakat, bisan nagabaston lang, ang tawo nga nagsakit sa iya indi pagsilutan. Pero kinahanglan magbayad ang tawo sa iya, sa iya panahon nga nausik tungod sa iya pagkabalda, kag kinahanglan atipanon siya sang tawo hasta mag-ayo siya.
20 “Kon ginbakol sang isa ka tawo ang iya ulipon, lalaki man ukon babayi, kag napatay ini, dapat silutan siya. 21 Pero kon wala mapatay ang ulipon kag nakabangon ini pagkaligad sang isa ukon duha ka adlaw, ang tawo indi pagsilutan kay siya man ang tag-iya sang ulipon.
22 “Kon may nagaaway kag naigo ang isa ka babayi nga nagabusong, kag nagbata ini sa indi pa oras,[i] pero wala man sing may malain nga natabo sa iya, ang nakaigo pabayaron suno sa kantidad nga pangayuon sang bana kag ginatugutan sang mga hukom. 23 Pero kon grabe ang natabo sa babayi silutan ang responsable suno man sa natabo sa babayi. Kon napatay ang babayi, patyon man siya. 24 Kon nabulag ang babayi, bulagon man siya. Kon nabingaw ang ngipon, bingawon man siya. Kon nabali ang kamot ukon tiil, balion man ang iya kamot ukon tiil. 25 Kon napaso, pasuon man siya. Kon napilas, pilason man siya. Kag kon nabagrasan, bagrasan man siya.
26 “Kon nasumbag sang agalon ang iya ulipon nga lalaki ukon babayi sa mata kag nabulag ini, hilwayon niya siya sa pagkaulipon bilang bayad sa mata nga iya ginbulag. 27 Kon nabingaw niya ang ngipon sang iya ulipon nga lalaki ukon babayi, hilwayon man niya siya sa pagkaulipon bilang bayad sa ngipon nga iya ginbingaw.
28 “Kon ang turo nga baka nakasungay sang tawo, lalaki ukon babayi, kag napatay ini, dapat batuhon ang baka, kag indi pagkan-on ang iya unod, pero ang tag-iya sang baka wala sing salabton. 29 Pero kon ang baka naanad na nga magpanungay sang tawo kag ginpaandaman na ang tag-iya parte sini, pero ginpabay-an lang niya ang baka, kag nakapatay ini sang tawo, kinahanglan batuhon ini hasta mapatay kag ang tag-iya patyon man. 30 Pero kon pabayaron ang tag-iya para mabuhi siya, kinahanglan nga bayaran niya kon pila ang ipabayad sa iya. 31 Amo man ini ang pagsulundan kon nakasungay ang baka sang bata, lalaki man ukon babayi. 32 Kon nakasungay ang baka sang ulipon, lalaki man ukon babayi, kinahanglan nga magbayad ang tag-iya sini sang 30 ka bilog nga pilak sa agalon sang ulipon, kag kinahanglan nga batuhon ang baka hasta mapatay.
33 “Halimbawa, may tawo nga nagkuha sang tabon sang bubon ukon nagkutkot sang bubon kag wala niya ini pagtabuni, kag may nahulog nga baka ukon asno sa amo nga bubon, 34 ang tag-iya sang bubon dapat magbayad sa tag-iya sang sapat, kag mangin iya na ang patay nga sapat.
35 “Kon ang baka sang isa ka tawo nakapatay sang baka sang iya kapareho, ibaligya nila nga duha ang buhi nga baka kag tungaon ang bili sini. Tungaon man nila ang karne sang napatay nga baka. 36 Pero kon ang baka nga nakapatay naanad na nga magpanungay kag ginpabay-an lang ini sang tag-iya, dapat magbayad ang tag-iya sini sang isa man ka baka sa baylo sang napatay, kag ining napatay nga baka mangin iya na.
Mga Kasuguan Parte sa mga Pagkabutang
22 “Kon ang isa ka tawo nangawat sang baka ukon karnero, kag gin-ihaw niya ini ukon ginbaligya, dapat magbayad siya. Sa isa ka baka nga iya ginkawat, magbayad siya sang lima ka baka. Kag sa isa ka karnero nga iya ginkawat, magbayad siya sang apat ka karnero. 2 Kon nangawat siya sa gab-i kag nadakpan sa akto, kag ginpatay siya, ang nakapatay sa iya wala sing salabton. 3 Pero kon natabo ini sa adlaw, ang nakapatay sa kawatan may salabton.
“Ang kawatan nga nadakpan dapat magbayad sa iya nga ginkawat. Pero kon wala siya sing ibayad, ibaligya siya nga ulipon kag ang iya bili ibayad sa iya nga ginkawat. 4 Kon ang iya ginkawat nga baka ukon asno ukon karnero nasapwan nga ara pa sa iya kag buhi pa ini, bayaran niya ini sing doble.
5 “Kon ang sapat sang isa ka tawo iya ginpabay-an nga maghalab sa talamnan sang iban, kinahanglan nga bayaran niya ang nahalab nga tanom sang pinakamaayo nga patubas sang iya uma ukon sang iya talamnan sang ubas.
6 “Kon may tawo nga nagpanutod, kag ang kalayo naglapta sa mga hilamon hasta sa talamnan sang iban nga tawo, ang nagpanutod dapat nga magbayad sang mga tanom nga napierdi.
7 “Halimbawa, nagpatago ang isa ka tawo sang iya kuwarta ukon sang bisan ano nga butang sa balay sang iya kaingod, kag ginkawat ini. Kon madakpan ang kawatan, dapat magbayad siya sing doble. 8 Pero kon indi madakpan ang kawatan, ang ginbilinan sang pagkabutang pagadal-on sa presensya sang Dios,[j] agod mahibaluan kon ginkuha niya ukon wala ang ginpatago sa iya.
9 “Halimbawa, may duha ka tawo nga nagabaisay kon sin-o sa ila ang tag-iya sang isa ka pagkabutang pareho sang baka, asno, karnero, bayo, ukon bisan ano nga butang, dapat dal-on nila ang ila kaso sa presensya sang Dios.[k] Ang nakasala sa ila suno sa desisyon sang Dios[l] magabayad sing doble sa tag-iya.
10 “Halimbawa, ginpasagod sang isa ka tawo ang iya asno, baka, karnero, ukon bisan ano nga sapat sa iya kaingod, kag napatay ini, ukon napilasan, ukon nadula, nga wala sing may nakakita. 11 Ang nagsagod dapat magkadto sa presensya sang Ginoo kag magsumpa nga wala siya sing may nahibaluan sa natabo. Dapat ini patihan sang tag-iya, kag indi niya siya pagpabayaron. 12 Pero kon ginkawat ang sapat, dapat magbayad ang nagsagod sa tag-iya. 13 Kon ang sapat ginpatay sang mapintas nga sapat, kinahanglan dal-on niya ang nabilin nga parte sang sapat bilang pamatuod, kag indi niya kinahanglan nga bayaran ini.
14 “Halimbawa, naghulam ang isa ka tawo sang sapat sa iya kaingod kag napilas ini ukon napatay, kag wala ang tag-iya pagkatabo sini. Ang naghulam dapat magbayad sini. 15 Pero kon ara ang tag-iya sang pagkatabo, ang naghulam indi na magbayad. Kon gin-arkilahan ang sapat, ang kuwarta nga ginbayad sa arkila amo na ang ibayad sa napilasan ukon napatay nga sapat.
Ang Iban pa nga mga Kasuguan
16 “Kon gintintar sang isa ka lalaki ang isa ka dalaga nga indi pa kalaslon, kag nagpakighilawas siya sa iya, dapat magbayad ang lalaki sa pamilya sang babayi sang balayran sa pagpangasawa, kag dayon pangasaw-on niya ang babayi. 17 Kon indi gid magsugot ang amay sang babayi nga ipakasal ang iya anak sa ato nga lalaki, magbayad gihapon ang lalaki sang amo nga balayran.
18 “Patya ninyo ang mga babaylan.
19 “Ang bisan sin-o nga magpakighilawas sa sapat dapat patyon.
20 “Ang bisan sin-o nga maghalad sa iban nga dios luwas sa akon dapat laglagon sing bug-os.[m]
21 “Indi ninyo pagpiguson ang mga dumuluong[n] kay mga dumuluong man kamo sadto sa Egipto.
22 “Indi ninyo pagpamintahaan ang mga balo nga babayi kag ang mga ilo. 23 Kon himuon ninyo ini, kag magpangayo sila sang bulig sa akon, sigurado gid nga buligan ko sila. 24 Maakig gid ako sa inyo kag pamatyon ko kamo sa inaway.[o] Mabalo ang inyo mga asawa kag mailo ang inyo mga kabataan.
25 “Kon magpahulam kamo sang kuwarta sa bisan kay sin-o sa akon katawhan nga imol, indi ninyo pagpasakai pareho sa ginahimo sang mga manugpahulam sang kuwarta. 26 Kon kuhaon ninyo ang kunop sang inyo isigkatawo bilang garantiya nga magbayad siya sa iya utang sa imo, iuli ini sa iya antes magsalop ang adlaw. 27 Kay amo lang ini ang iya pangtabon sa iya lawas kon magtulog siya kon gab-i. Kon magpangayo siya sang bulig sa akon, buligan ko siya kay maluluy-on ako.
28 “Indi ninyo pagpasipalahi ang Dios kag indi ninyo pagpakamalauta ang nagadumala sa inyo.
29 “Indi ninyo pagkalimti ang paghatag sang mga halad sa akon halin sa inyo mga patubas kag mga duga sang prutas.
“Idedikar ninyo sa akon ang inyo kamagulangan nga mga lalaki, 30 pati ang kamagulangan sang inyo mga baka kag mga karnero. Ang bag-o natawo nga baka ukon karnero dapat magpabilin sa iya inang sa sulod sang pito ka adlaw. Pero halin sa ikawalo nga adlaw, puwede na ini ihalad sa akon.
31 “Kamo ang akon pinili nga katawhan, gani indi kamo magkaon sang karne sang bisan ano nga sapat nga ginpatay sang mapintas nga sapat. Ipakaon ninyo ini sa mga ido.
Hustisya kag Kaluoy
23 “Indi kamo magbalita sang kabutigan. Indi kamo magbulig sa malaot nga tawo paagi sa pagsaksi sing butig. 2 Indi kamo magsunod sa kadam-an sa paghimo sing malain. Kon magsaksi kamo sa korte, indi ninyo pagtikua ang hustisya tungod gusto mo lang magsunod sa kadam-an. 3 Indi ninyo pagpaburi ang mga imol sa ila kaso.
4 “Kon makita ninyo nga nakabuhi ang baka ukon asno sang inyo kaaway, dapat iuli ninyo ini sa iya. 5 Kon makita ninyo nga natumba ang asno sang inyo kaaway tungod sa kabug-at sang iya sini karga, indi lang ninyo ini pagpabay-an kundi buligan ninyo nga makatindog.
6 “Siguraduha ninyo nga mahatagan sang hustisya ang mga imol sa ila kaso. 7 Indi kamo mag-akusar sing binutig. Indi ninyo pagpatya ang matarong o inosente nga mga tawo, kay silutan ko gid ang bisan sin-o nga maghimo sini.
8 “Indi kamo magbaton sang lagay, kay ang lagay makabulag sa mga tawo sa kamatuoran, kag makahalit ini sa kinamatarong sang mga inosente.
9 “Indi ninyo pagpigusa ang mga dumuluong,[p] kay kamo mismo nakahibalo kon ano ang balatyagon sang isa ka dumuluong, kay mga dumuluong man kamo sadto anay sa Egipto.
Ang Adlaw kag Tuig nga Inugpahuway
10 “Sa sulod sang anom ka tuig makatanom kamo kag makaani sa inyo duta. 11 Pero sa ikapito nga tuig indi ninyo ini pagtamnan. Kon may magtubo nga tanom sa inyo duta, pabay-i lang ninyo ang mga imol nga makakuha sang pagkaon sa mga tanom, kag ang mabilin ipakaon sa talunon nga mga sapat. Amo man sini ang inyo himuon sa inyo mga talamnan sang ubas kag sa inyo mga talamnan sang olibo.
12 “Mag-obra kamo sa sulod sang anom ka adlaw, pero sa ikapito nga adlaw magpahuway kamo agod makapahuway man ang inyo mga baka kag mga asno, kag pati ang inyo mga ulipon kag ang mga indi Israelinhon nga nagaestar upod sa inyo. 13 Tumana ninyo sing maayo ining tanan nga ginsiling ko sa inyo. Indi kamo magpangamuyo sa iban nga mga dios ukon bisan magsambit sang ila ngalan.
Ang Tatlo ka Tuigan nga Piesta(C)
14 “Magsaulog kamo sang tatlo ka piesta kada tuig para sa akon kadungganan. 15 Sauluga ninyo ang Piesta sang Tinapay nga Wala sing Inugpahabok. Suno sa ginsugo ko na sa inyo, magkaon kamo sang tinapay nga wala sing inugpahabok sa sulod sang pito ka adlaw. Himua ninyo ini sa gintalana nga tion sa bulan sang Abib, kay amo ina nga bulan nga nagguwa kamo sa Egipto. Ang kada isa dapat magdala sa akon sang halad sa sina nga tion. 16 Sauluga man ninyo ang Piesta sang Pag-ani paagi sa pagdala sa akon sang nahauna nga patubas sang inyo mga uma. Sauluga man ninyo ang Piesta sang Katapusan nga Ani sa katapusan sang tuig, kon magtipon na kamo sang mga patubas sang inyo mga uma. 17 Ang inyo mga lalaki dapat magtambong sa sini nga mga piesta kada tuig sa pagsimba sa akon, ang Ginoo nga inyo Agalon. 18 Indi kamo maghalad sang dugo sa akon kaupod sang tinapay nga may inugpahabok. Ang tambok sang sapat nga inyo ginhalad sa akon sa piesta indi ninyo pag-ibilin pagkaaga.
19 “Dal-a ninyo sa templo sang Ginoo nga inyo Dios ang pinakamaayo nga parte sang nahauna ninyo nga patubas.
“Indi ninyo paglutua ang tinday nga kanding sa gatas sang iya inang.
20 “Karon, ginapadala ko ang anghel sa pagbantay kag sa pagtuytoy sa inyo sa lugar nga ginpreparar ko. 21 Pamati kamo sa iya kag tumana ang iya ginasiling. Indi kamo magrebelde sa iya. Kay ang tanan nga iya ginahimo, ginahimo niya sa akon ngalan kag indi niya pag-ibaliwala ang inyo mga sala.[q] 22 Kon magpamati lang kamo sing maayo sa iya ginasiling kag himuon ang tanan ko nga ginasiling, kontrahon ko ang inyo mga kaaway. 23 Pangunahan kamo sang akon anghel kag dal-on niya kamo sa duta sang mga Amornon, Hithanon, Periznon, Canaanhon, Hivhanon, kag Jebusnon, kag pagalaglagon ko sila. 24 Indi kamo magsimba ukon mag-alagad sa ila mga dios-dios, ukon magsunod sa ila mga ginahimo. Laglaga ninyo sing bug-os ang ila mga dios-dios, kag rumpaga ang ila handumanan nga mga bato. 25 Simbaha ninyo ako, ang Ginoo nga inyo Dios, kag hatagan ko kamo sang bugana nga pagkaon kag tubig. Ayuhon ko ang inyo mga balatian, 26 kag wala sing babayi nga mahulugan ukon mabaw-as sa inyo duta, kag hatagan ko kamo sang malawig nga kabuhi.
27 “Pahadlukon ko kag pasalasalahon ang inyo mga kaaway nga inyo maatubang kag magapalalagyo sila. 28 Magapadala ako sang mga alingayo nga magauna sa inyo, kag tabugon nila ang mga Hivhanon, Canaanhon, kag mga Hithanon. 29 Pero indi ko sila pagtabugon sa sulod lang sang isa ka tuig agod indi mangin mamingaw ang amo nga duta kag agod indi magdamo ang talunon nga mga sapat didto. 30 Tabugon ko sila sing amat-amat hasta nga magdamo kamo kag sarang na makapanag-iya sang duta.
31 “Siguraduhon ko nga ang dulunan sang inyo mga duta maghalin sa Mapula nga Dagat hasta sa Dagat sang Mediteraneo,[r] kag halin sa desierto sa bagatnan hasta sa Suba sang Eufrates. Itugyan ko sa inyo ang mga pumuluyo sang amo nga duta, kag tabugon ninyo sila. 32 Indi kamo maghimo sang kasugtanan sa ila ukon sa ila mga dios-dios. 33 Indi ninyo sila pagtuguti nga mag-estar sa inyo duta kay basi sila pa ang magtulod sa inyo sa pagpakasala sa akon. Kon magsimba kamo sa ila mga dios-dios, sigurado nga mangin siod ini sa inyo.”
Ginbaton sang mga Israelinhon ang Kasugtanan sang Dios
24 Dayon nagsiling ang Ginoo kay Moises, “Saka diri sa akon, kag upda si Aaron, Nadab, Abihu, kag ang 70 ka manugdumala sang Israel. Magsimba sila diri sa akon sa malayo-layo lang. 2 Ikaw lang Moises ang makapalapit sa akon, ang iban indi makapalapit. Kag ang mga tawo indi gid dapat magsaka diri upod sa imo.”
3 Sang ginsugiran ni Moises ang mga tawo sang tanan nga gintudlo kag ginsugo sang Ginoo, nagsabat sila sing dungan, “Tumanon namon ang tanan nga ginsiling sang Ginoo.” 4 Dayon ginsulat ni Moises ang tanan nga ginsiling sang Ginoo.
Aga pa sang madason nga adlaw, nagbangon si Moises kag nagpatindog sang halaran sa tiilan dampi sang bukid kag nagbutang siya sang dose ka handumanan nga bato nga nagarepresentar sang dose ka tribo sang Israel. 5 Dayon nagsugo siya sang bataon nga mga lalaki nga maghalad sa Ginoo sang mga halad nga ginasunog kag maghalad man sang mga turo nga baka bilang halad nga para sa maayo nga relasyon. 6 Ginkuha ni Moises ang katunga sang dugo kag ginbutang ini sa mga yahong, kag ang katunga ginwisik niya sa halaran. 7 Dayon ginkuha niya ang Libro sang Kasugtanan kag ginbasa ini sa mga tawo. Kag nagsabat ang mga tawo, “Tumanon namon ang tanan nga ginsiling sang Ginoo. Sundon namon siya.”
8 Dayon ginkuha ni Moises ang dugo sa mga yahong kag ginwisik ini sa mga tawo kag nagsiling, “Amo ini ang dugo nga nagapalig-on sa kasugtanan nga ginhimo sang Ginoo sa inyo sang paghatag niya sining tanan nga sugo.”
9 Nagsaka sa bukid si Moises, Aaron, Nadab, Abihu, kag ang 70 ka manugdumala sang Israel, 10 kag nakita nila ang Dios sang Israel. Sa iya tiilan daw may dalan nga hinimo halin sa bato nga sapiro nga pareho katin-aw sang langit. 11 Bisan nakita sining mga pangulo ang Dios, wala sila pagpatya sang Dios. Nagkaon pa gani sila kag nag-inom didto sa presensya sang Dios.
12 Dayon nagsiling ang Ginoo kay Moises, “Saka pa gid diri sa akon sa ibabaw sang bukid kag maghulat ka, kay ihatag ko sa imo ang malapad nga mga bato nga akon ginsulatan sang akon mga sugo kag mga pagpanudlo para sa mga tawo.” 13 Gani nagsaka pa gid si Moises sa bukid sang Dios kaupod si Josue nga iya kabulig. 14 Antes sila magsaka, nagsiling si Moises sa mga manugdumala sang Israel, “Hulata ninyo kami diri hasta makabalik kami. Mabilin diri sa inyo si Aaron kag si Hur, kag kon may problema kamo, kadto lang kamo sa ila.”
15 Pag-abot ni Moises sa ibabaw pa gid sang bukid, gintabunan sang panganod ang bukid. 16 Dayon ang gamhanan nga presensya sang Ginoo nagkunsad sa Bukid sang Sinai, kag sa sulod sang anom ka adlaw natabunan sang panganod ang bukid. Sang ikapito nga adlaw, gintawag sang Ginoo si Moises halin sa panganod. 17-18 Gani nagsulod si Moises sa panganod samtang nagapasaka pa gid siya sa bukid. Nagpabilin siya didto sa sulod sang 40 ka adlaw kag 40 ka gab-i. Para sa mga Israelinhon didto sa idalom, ang gamhanan nga presensya sang Ginoo sa ibabaw sang bukid pareho sa nagadabadaba nga kalayo.
Footnotes
- 19:10 magpakatinlo sila: buot silingon, tumanon nila ang seremonya sang pagpakatinlo.
- 19:18 nagtay-og sing mabaskog ang bukid: sa iban nga mga kopya sang Hebreo kag sa Septuagint, nagkurog gid ang tanan nga tawo.
- 19:19 paagi sa daguob: ukon, sa mabaskog nga tingog.
- 20:17 balay: ukon, panimalay
- 20:24 halad nga ginasunog kag halad nga para sa maayo nga relasyon: Tan-awa ang Lista sang mga Pulong sa likod parte sa sini nga mga halad.
- 20:26 mabihangan: sa English, exposed.
- 21:6 Dios: ukon, mga pangulo.
- 21:15 magsakit: ukon, magpatay.
- 21:22 nagbata ini sa indi pa oras: ukon, nahulugan.
- 22:8 Dios: ukon, mga pangulo.
- 22:9 Dios: ukon, mga pangulo.
- 22:9 Dios: ukon, mga pangulo.
- 22:20 laglagon sing bug-os: Ang Hebreo nga pulong sini nagakahulugan sang mga gintugyan sa Ginoo paagi sa paghalad ukon paglaglag sini.
- 22:21 mga dumuluong: buot silingon, mga indi Israelinhon nga mga pumuluyo sang Israel.
- 22:24 inaway: sa literal, espada.
- 23:9 mga dumuluong: buot silingon, mga indi Israelinhon nga mga pumuluyo sang Israel.
- 23:21 indi niya pag-ibaliwala ang inyo mga sala: ukon, indi niya pagpatawaron ang inyo mga sala.
- 23:31 Dagat sang Mediteraneo: sa literal, Dagat sang mga Filistinhon.
The Expanded Bible, Copyright © 2011 Thomas Nelson Inc. All rights reserved.
Hiligaynon Bible (Ang Pulong Sang Dios) Copyright © 1996, 2006 by Biblica, Inc.® Used by permission. All rights reserved worldwide.