Read the Gospels in 40 Days
Ri Jesús cubij chi ri winak rajwaxic cäquichajij quib chquiwäch ri fariseos xukujeˈ chquiwäch ri tijonelab re ri Pixab
23 Ri Jesús xubij chque ri winak xukujeˈ chque ru tijoxelab: 2 Ri tijonelab re ri Pixab, xukujeˈ ri tataˈib fariseos cˈo takanic pa qui kˈab chukˈalajisaxic ri Pixab ri xutzˈibaj ri ka mam Moisés. 3 Cheinimaj baˈ, chibana cˈu ronojel ri cäquibij chiwe. Xuwi cˈu miban iwe jas ri cäcaˈn ri e areˈ, rumal chi jun wi ri cäquibij, jun chi cˈu wi ri cäcaˈno. 4 Ri takanic ri cäquiya are jeˈ jas jun ekaˈn ri sibalaj al, ri man cˈo tä jun cuchˈij ri raˈlal. Cäcaj cˈut chi cäquinimaj ri winak. Ri e areˈ cˈut man cˈo tä jubikˈ cäcaˈn che qui toˈic. 5 Ronojel ri cäcaˈno xak rech quilitaj cumal ri winak. Cäkaj chquiwäch cäquinacˈ paj tak tzij re ru Lokˈ Pixab ri Dios cho ru crucil ri qui palaj xukujeˈ che ri qui kˈab ri tzˈibtal cho rabaraˈk tak wuj. Xukujeˈ cäkaj chquiwäch cäquicoj charchaˈk tak atzˈiak ri cˈo retzˈbalil nimak na chuwäch ri que ri winak. 6 Are cäquitzucuj ri tˈuyulibal ri nim queˈil wi na pa tak ri ulaˈnem, xukujeˈ ri tˈuyulibal ri nimak qui banic pa tak ri rachoch Dios. 7 Cäcaj chi sibalaj utz qui chˈabexic cäban cumal ri winak pa tak ri be, xukujeˈ chi cäbix ajtij chque.
8 Are cˈu ri ix mibano chi ri winak cäquibij ajtij chiwe. Iwonojel ri ix, iwachalal iwib, xa cˈu jun ri Iwajtij cˈolic, are ri Cristo. 9 Miban i tat che jun winak cho ruwächulew, xa cˈu jun ri i Tat, are ri cˈo chilaˈ chicaj. 10 Miban che iwib chquiwäch ri winak chi ix cˈamal tak qui be, xuwi cˈu ri Cristo are Cˈamal i Be. 11 Jachin ri queupatänij conojel, are waˈ ri nim na u banic chixol. 12 Jachin ri nim cuban che rib man nim tä quil wi na. Jachin cˈu ri man nim tä cuban che rib are riˈ nim quil wi na.
13 ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Quekˈatej alak ri winak rech man queboc tä chquixol ri winak ri cätakan ri Dios pa qui wiˈ. Xak quekˈatej alak ri cäcaj queboquic, man coc tä cˈu alak xukujeˈ.
14 ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Cätokij alak ri cachoch ri malcaˈnib tak ixokib, te riˈ cäyuk alak u tzaˈm ri tzij alak aretak cäban alak orar, rech man kˈalaj tä ri etzelal ri cäban alak. Rumal riˈ nim na ri cˈäjisabal wäch alak aretak cäkˈat na tzij pa qui wiˈ ri winak.
15 ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäwacat alak cho ronojel ruwächulew, cäkˈax alak chˈäkäp che tak ri mar chuchˈaquic jun winak rucˈ ri tijonic alak. Aretak cˈut cäcowin alak chuchˈaquic, cäban alak che chi takalic queˈ pa ri kˈakˈ nabe chuwäch alak.
16 ¡Cˈäx ech alak, ri alak moyab cˈamal tak be! Ri alak cäbij alak: “We jun winak cucoj ru biˈ ri nimalaj rachoch Dios pa ru tzij aretak cuban juramento, man kas rajwaxic tä riˈ cubano jas ri xuchiˈj u banic. Are cˈu we cucoj pa ru tzij ri kˈän puak ri cojom che ri nimalaj rachoch Dios, rajwaxic wi riˈ cubano jas ri xuchiˈj,” ―cächa alak. 17 ¡Xak alak con, xak alak moyab! ¿Jachique nim na u banic: ri kˈän puak o ri nimalaj rachoch Dios ri cuban nim u banic che ri kˈän puak? 18 Xukujeˈ cäbij alak: “We jun winak cucoj ri taˈbal tokˈob pa ru tzij aretak cuban juramento, man kas rajwaxic tä riˈ cubano jas ri xuchiˈj u banic. We cˈu are cucoj ri sipanic ri cˈo puwiˈ ri taˈbal tokˈob pa ru tzij, rajwaxic riˈ cubano jas ri xuchiˈj,” ―cächa alak. 19 ¡Xak alak con, xak alak moyab! ¿Jachique ri nim na u banic: ri sipanic o ri taˈbal tokˈob ri cuban sibalaj lokˈ che ri sipanic? 20 Jachin ri cucoj ri taˈbal tokˈob pa ru tzij, man xuwi tä ri taˈbal tokˈob riˈ cucoj pa ru tzij, xane ronojel ri cˈo puwiˈ ri taˈbal tokˈob. 21 Jachin ri cucoj ri nimalaj rachoch Dios pa ru tzij man xuwi tä ri nimalaj rachoch Dios riˈ cucoj pa ru tzij, xane xukujeˈ ri Dios ri cˈo chilaˈ. 22 Xukujeˈ jachin ri cucoj ri caj pa ri u tzij aretak cuban juramento, man xuwi tä cucoj ri jeˈlalaj u tˈuyulibal ri Dios pa ru tzij, xane xukujeˈ ri Dios ri tˈuyul puwiˈ.
23 ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäya alak che ri Dios ru lajujil ri kˈebun, ri anís, ri comino, yoˈm cˈu can alak u banic ri tijonic ri nim u banic ri cˈo pa ri Pixab. Man cäban tä alak ri jicomal, man cätokˈobisaj tä alak qui wäch niqˈuiaj winak chic, man kas tä cäcojon alak che ri Dios. Are waˈ ri rajwaxic cäban alak, man cäya tä cˈu can alak u banic ri niqˈuiaj chic. 24 ¡Ri alak, xak alak moyab cˈamal tak be! Cäban ech alak jas cuban jun achi, man craj taj cubikˈ bi jun amalo. Jeˈ ta ne chi cäbikˈ bi alak jun awaj camello.
25 ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Utz cäban alak chquiwäch ri winak xak rech utz quil wi alak cumal. Kas tzij cˈut quelakˈan alak, cärayij alak ri quech niqˈuiaj winak chic. Jeˈ ri banic alak jas ri lak ri xuwi chˈajtal ri rij, are cˈu ru pam tzˈil na. 26 Alak moyab tak fariseos. Are rajwaxic nabe cächˈaj ru pam ri vaso xukujeˈ ri plato, te cˈu riˈ cächˈaj ri rij.
27 ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Junam alak cucˈ ri mukubal que tak ri cäminakib ri tzˈajom ri rij che chun. Rumal riˈ sibalaj jeˈl quelic. Are cˈu ru pam nojinak che qui bakil tak cäminakib, xukujeˈ nojinak che ronojel chulaj tzˈilol. 28 Je riˈ ri alak. Utz quel alak chquiwäch ri winak. Are cˈu ri animaˈ alak sibalaj man utz taj, xak cˈu quieb u wäch ri cäban alak.
29 ¡Cˈäx ech alak, tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri alak tataˈib fariseos! ¡Xak quieb wäch alak! Ri alak cäban alak qui banic ri mukubal quech ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer. Cäwik alak ri mukubal quech ri winak ri utz xcaˈno. 30 Cäbij cˈu alak: “We ta xujcˈoji can pa ri qui kˈijol ri ka nan ka tat ojer, mat xujtob riˈ che qui cämisaxic ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ojer,” ―cächa alak. 31 Rucˈ waˈ we cäbij alak riˈ, cäkˈalajisaj ib alak chi alak cachalaxic can ri winak ri xecämisan ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. 32 ¡Xak tajin cäqˈuis alak u banic ri xquichaplej can u banic ri nan tat alak ojer!
33 ¡Alak cumätz! ¡Itzel tak winak! ¡Alak cal tak cumätz! ¿Jachin ta lo ri cätoˈw alak chuwäch ri cˈäjisabal wächaj re ri kˈakˈ? 34 Rumal riˈ queintak na lok kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios ucˈ alak, queintak na lok achijab ri cˈo qui noˈj xukujeˈ tijonelab. Are cˈu ri alak quecämisaj na alak, querip na alak jujun chque cho ri cruz. Jujun chic quechˈay na alak pa tak ri rachoch Dios. Jujun chic cäban alak cˈäx chque je riˈ chi rajwaxic queanimaj na bi pa tak ri tinimit. 35 Rumal riˈ alak ajchakˈ mac che ri qui cämical conojel ri utzalaj tak winak ri e cämisam. Xchaptaj lok rucˈ ri Abel ri ala ri jicom ranimaˈ cˈä rucˈ ri Zacarías ru cˈojol ri Berequías ri xcämisaj alak chquixol ri rachoch Dios rucˈ ri taˈbal tokˈob. 36 Kas tzij quinbij chech alak chi ronojel waˈ we mac riˈ cäkaj na pa qui wiˈ ri winak cämic, ―xcha ri Jesús chque ri tijonelab re ri Pixab xukujeˈ ri fariseos.
Ri Jesús cärokˈej qui wäch ri winak pa ri tinimit Jerusalén
37 ¡Ay, winak aj Jerusalén! ¡Ix riˈ ri queicämisaj ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, queiban che abaj ru takoˈn ri Dios! ¡Qˈuia mul nu rayim i mulixic iwonojel ri ix jas cuban jun atiˈt ecˈ queumulij ri alaj tak ral chuxeˈ ru xicˈ! ¡Ri ix cˈut man xiwaj taj! 38 Xak baˈ chiwila na cäwonobax na can ri iwachoch. 39 Quinbij cˈu chiwe chi man quiwil tä chi na nu wäch cˈä copan na ri kˈij aretak quibij: “Nim u kˈij ri petinak pa ru biˈ ri Kajaw Dios,” ―quixcha na, ―xcha ri Jesús chque.
Ri Jesús cukˈalajisaj chi cäwulix na ri nimalaj rachoch Dios
24 Xel lok ri Jesús pa ri nimalaj rachoch Dios, benam re aretak xekeb ru tijoxelab rucˈ, xquichaplej u cˈutic tak ri ja re ri nimalaj rachoch Dios chuwäch. 2 Xchˈaw cˈu ri Jesús, xubij chque: ¿A quiwil we nimak tak ja riˈ? Kas tzij ri quinbij chiwe chi man cäcanaj tä cˈu can jun abaj puwiˈ jun abaj chic. Ronojel cäwulix na, ―xcha chque.
Ri Jesús cutzijoj tak ri etal re ri qˈuisbal tak kˈij
3 Xeˈ cˈu ri Jesús e rachiˈl ru tijoxelab puwiˈ ri Ujuyubal Olivos. Tˈuyul cˈu ri Jesús chilaˈ, ru tijoxelab xeopan rucˈ, xquibij che pa u tuquiel wi: Cäkaj chi cäbij la chke, ¿jampaˈ cäbantaj na waˈ? ¿Jas u wäch etal cäbantaj na chucˈutic chkawäch chi xopan ri kˈij re ri petbal la xukujeˈ ri qˈuisbal re ruwächulew? ―xecha che.
4 Ri Jesús xubij chque: Chichajij iwib, cˈo jachin jun mixsubuwic, ―xcha chque. 5 E qˈuia cˈut ri quepe na, cäquicoj na ri nu biˈ, cäquibij: “In riˈ ri Cristo,” ―quecha na. E qˈuia winak cˈut ri quesubtaj na cumal, ―xcha chque. 6 Ri ix quita na chi tajin cäban nimalaj chˈoj, quita na qui tzijoxic tak chˈoj jawijeˈ tak chiˈ, mixej cˈu iwib. Rajwaxic chi jeˈ cäbantaj na waˈ, cˈä mäjaˈ cˈu ri qˈuisbal. 7 Cächˈojin cˈu na ri jun tinimit rucˈ ri jun tinimit chic, xukujeˈ cächˈojin na jun nim takanel rucˈ jun nim takanel chic. Cäpe na wiˈjal, cäpe na nimak tak yabil, quepe na qˈuia cäbrakan jawijeˈ tak chiˈ. 8 Xak cˈu chaplebal waˈ re ronojel ri cˈäx ri cäpe na pa qui wiˈ ri winak.
9 Quixjach cˈu na chquiwäch ri kˈatal tak tzij rech cäban cˈäx chiwe, quixcämisax na. Conojel ri winak cäquetzelaj na i wäch xa rumal wech in. 10 Pa tak ri kˈij riˈ e qˈuia ri cuban na quieb qui cˈux chwij. Cäquetzelaj na quib chbil tak quib, cäquijachala na quib pa cämisaxic. 11 E qˈuia ri quepe na ri xak e banal tak tzij, cäquibij chi e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, e qˈuia cˈu ri winak ri quequisub na. 12 Sibalaj cänimar na ri etzelal. Je riˈ chi e qˈuia winak man cäcaj tä chi na quib. 13 Jachin cˈu ri cuchˈij ri cˈäx cˈä cäqˈuis na ronojel, curik na ru tobanic ri Dios. 14 Cätzijox cˈu na ri Utzalaj Tzij re ri Evangelio chrij ru takanic ri Dios cho ronojel ruwächulew chque conojel qui wäch winak, te cˈu riˈ cäpe na ri qˈuisbal.
15 Ri ka mam Daniel, jun chque ri kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios, xutzˈibaj ojer chrij ri itzel awaj ri quetzelan na ronojel. (Jachin ri cusiqˈuij waˈ ri tzˈibtal waral, chuchˈoboˈ jachin riˈ ri awaj ri cubij chiˈ.) Quiwil na waˈ cäcˈoji chilaˈ pa ri lokˈalaj cˈolibal jawijeˈ ri man yaˈtal tä wi chi cˈolic. 16 Rajwaxic chi ri winak ri e cˈo pa Judea queanimaj bi pa tak ri juyub. 17 Ri winak ri cˈo puwiˈ ri rachoch, aninak chkaj lok, moc chi bi chupam ri ja chucˈamic bi jas jun jasach. 18 Xukujeˈ ri winak ri cˈo pa ri juyub, mätzelej chi bi cho ja chucˈamic bi ri ratzˈiak. 19 ¡Sibalaj cˈäx que ri ixokib ri yawab tak winak chic pa tak ri kˈij riˈ, xukujeˈ ri cˈo alaj tak cal ri cˈä quetuˈnic! 20 Chibana baˈ orar, chitaˈ che ri Dios chi mäcˈulmataj ronojel waˈ pa u kˈijol ri tew, xukujeˈ chi mat cäbantaj waˈ pa ri kˈij re uxlanem. 21 Cäpe cˈu na nimalaj cˈäxcˈol pa tak ri kˈij riˈ, ri man cˈo tä jumul u banom waˈ tzare chiˈ xchaplex lok ru banic ruwächulew rumal ri Dios, cˈä cämic. Te cˈu riˈ man cäpe tä chi na nimalaj cˈäxcˈol junam rucˈ ri cˈäxcˈol riˈ. 22 We ta ri Kajaw Dios mat cubano chi xak kˈatatal kˈij cäcˈoji we cˈäxcˈol riˈ, mat cˈo jun winak riˈ ri cäcˈasi canok. Ri Dios cˈut u banom chi xak kˈatatal kˈij cäcˈoji waˈ we cˈäxcˈol riˈ rumal chi queraj ri e chaˈtal rumal ri Areˈ, ―xcha chque.
23 We cˈu cˈo jun ri cubij chiwe: “Chiwilampeˈ, cˈo ri Cristo chi riˈ,” we cubij: “Chiwilampeˈ, cˈo jelaˈ,” ―cächa chiwe, micojo ri cubij. 24 Quepe cˈu na winak ri cäcaˈn che quib chi e Cristo, xukujeˈ quepe na juleˈ chic ri cäcaˈn che quib chi e kˈalajisal tak re ru Lokˈ Pixab ri Dios. Cäcaˈn na nimak tak etal, xukujeˈ nimak tak cajmabal che qui subic ri winak, xukujeˈ ne ri e chaˈtal rumal ri Dios we quecowinic. 25 Nu bim chi cˈu apan waˈ chiwe ix, cˈä mäjaˈ cäbantajic. 26 Rumal riˈ, we cäbix chiwe: “Chiwilampeˈ, waral cˈo wi ri Areˈ pa ri juyub ri cätzˈinowic,” mixeˈ che rilic. We cäbix chiwe: “Chiwilampeˈ, waral cˈo wi pa ja,” micojo, ―xcha ri Jesús chque. 27 Jeˈ jas cuban ri caypaˈ ri cärepkˈun cho ri caj chrelbal kˈij cäkˈalajin cˈä chukajbal kˈij, are je riˈ ri nu petic in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. 28 Jawijeˈ cˈu cˈo wi ri cäminak, chilaˈ cäquimulij wi na quib ri cˈuch, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab.
Waral cätzijox wi jas u petic ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak
29 Xak xuwi cˈu cocˈow ri nimalaj cˈäx riˈ, ri kˈij cäkˈekumar na, ri icˈ man cätunun tä chic, quetzak cˈu na lok ri chˈimil cho ri caj. Queslabisax cˈu na conojel ri cˈo qui chukˈab ri e cˈo cho ri caj jeˈ jas ri kˈij, ri icˈ, ri chˈimil xukujeˈ niqˈuiaj chic. 30 Te cˈu riˈ quilitaj na cho ri caj ri retal ri nu petbal in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. Quebokˈ cˈu na ri winak pa conojel tinimit cho ruwächulew. Quinquil cˈu na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak, in petinak pa tak ri sutzˈ cho ri caj rucˈ nimalaj chukˈab, cänimarisax cˈu na nu kˈij. 31 Queintak cˈu na bi ri nu ángeles, rech rucˈ ru chˈabal ri trompeta ri sibalaj co cätataj na pa ronojel ruwächulew, quebeˈ cˈu che qui mulixic conojel ri e chaˈtal rumal ri Dios pa ri relbal kˈij, pa ri u kajbal kˈij, pa ri u mox ri relbal kˈij, pa ri uwiquiäkˈab ri relbal kˈij, pa ronojel ruwächulew, ―xcha chque.
32 Chichˈobo baˈ ri cˈutbal chrij ru cheˈal higos: Aretak queräxar ru kˈab, quetuxin cˈu ru xak, iwetam riˈ chi xak jubikˈ chic man copan ri kˈalaj. 33 Je riˈ xukujeˈ ri ix aretak quiwilo chi tajin cäcˈulmataj ronojel waˈ, chiwetamaj chi xak jubikˈ chic man copan ri kˈij ri quinpetic. Jeˈ ta ne chi in cˈo chiˈ ri uchibe. 34 Kas tzij ri quinbij chiwe chi quebantaj na ronojel waˈ cˈä mäjok quecäm ri winak re we kˈij junab riˈ. 35 Cäsach na u wäch ri caj xukujeˈ ruwächulew, are cˈu ri tzij ri nu bim chiwe quebantaj na waˈ, man cäsach tä qui wäch, ―xcha chque.
36 Man cˈo tä cˈu jachin jun retam jampaˈ copan ri kˈij riˈ, man etamtal tä cˈu ri hora. Man quetam tä ri ángeles chilaˈ chicaj, man retam tä cˈu ru Cˈojol ri Dios, xane xak xuwi ri ka Tat Dios retam waˈ, ―xcha chque.
37 Jas ri xcˈulmataj pa ru kˈijol ri ka mam Noé ojer, are jeˈ cäcˈulmataj na aretak ri in quinpetic, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. 38 Pa tak ri kˈij riˈ, cˈä mäjok xkaj ri nimalaj kˈekal jäb, ri winak xak xuwi xquilij ri wiˈm, ru tijic tak vino. Xecˈuliˈc, xquiya ri calcˈual che cˈulanem. Je waˈ xcaˈn ronojel kˈij cˈä xoc na ri ka mam Noé pa ri arca. 39 Man xeboc tä il cˈä xkaj na ri kˈekal jäb pa qui wiˈ, xecäm cˈu conojel. Je riˈ xukujeˈ cäcˈulmataj na aretak quinpe in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak. 40 Pa ri kˈij riˈ quecˈoji na quieb achijab ri tajin quechacun pa juyub. Jun chque cäcˈam na bic, are cˈu ri jun chic cäyiˈ na canok. 41 Pa ri kˈij riˈ quecˈoji na quieb ixokib ri tajin quequeˈnic. Ri jun cäcˈam na bic, are cˈu ri jun chic cäyiˈ na canok.
42 Chiwila baˈ iwib, chixcˈascˈatok, rumal chi man iwetam taj jachique hora ri cäpe ri Iwajaw, ru Cˈojol ri Dios. 43 Mäsach baˈ chiwe ri quinbij chanim riˈ: We ta jun rajaw ja retam jas hora copan ri elakˈom chakˈab, man cäwar tä na riˈ, xane cäcˈasi na. Man cuya tä riˈ chi ri elakˈom coc bi pa ri rachoch che relakˈaxic bi ri jastak re. 44 Rumal riˈ chibana u banic iwib, xak chixeyenok. Aretak cˈut man quichomaj taj chi quinpetic, quinpe na in, in riˈ ri Ralcˈual ri Dios ri Kas Winak.
Waral cäkil wi ri patäninel ri jicom ranimaˈ xukujeˈ ri patäninel ri man jicom tä ranimaˈ
45 Kachomajmpeˈ jas ri cuban jun patrón, ri cˈo jun patänil re ri jicom ranimaˈ, ri cˈo u noˈj, cucoj cˈu can che qui chajixic conojel ri e cˈo pa rachoch rech cuya ri qui wa conojel ri rajchaquib ronojel kˈij. 46 Utz re ri patäninel riˈ we tajin cubano jas ri xtak wi canok aretak cätzelej lok ru patrón. 47 Kas tzij ri quinbij chiwe, chi ri patrón cucoj na ri patäninel riˈ che chajil re conojel ri jastak re. 48 We cˈu ri patäninel man utzalaj achi taj, cuchomaj cˈu ri areˈ chi ru patrón man cätzelej tä lok chanim, 49 cuchaplej u banic cˈäx chque ri niqˈuiaj ajchaquib, cuchaplej wiˈm, cuchaplej u tijic jaˈ cucˈ ri kˈabarelab. 50 Teˈtalic ri patrón cätzelej lok pa ri kˈij ri man retam tä ri patäninel, pa ri hora ri man cuchomaj taj. 51 Sibalaj cˈäx cˈu ri cˈäjisabal u wäch cuya na ri patrón, junam u cˈäjisaxic u wäch cuban na cucˈ ri winak ri xak quieb qui wäch. Cutij cˈu na okˈej cucˈ, cukuchˈuchˈej na ru ware, ―xcha ri Jesús chque ru tijoxelab.
Copyright © 1997 by Wycliffe Bible Translators International